'Zo in het eerste contact was hij een vlot en benaderbaar persoon, maar ondertussen greep hij steeds meer macht op de afdeling'

Vroeger... je kent het wel, vroeger was alles beter, maar vroeger had je in de ouderenzorg inderdaad nog cliënten/bewoners met bloemetjesjurk en grijze knot. Of heren met polyester bandplooibroek die altijd kreukvrij bleef. Ze zeiden: "Dank je wel", en informeerden naar hoe het met je kinderen was. 

Vandaag de dag is het advies om juist niet te veel over jezelf te vertellen, want het kan zomaar maar tegen je gebruikt worden. En zien we assertieve ouderen die zorg van je eisen. Maar is ouderenzorg dan echt niet meer leuk? Dat is gelukkig ook niet zo, alhoewel we uiteraard wel een verandering zien.

De nieuwe generatie ouderen is wereldwijs, heeft veel gereisd, gestudeerd, politiek bewust en houdt van een uitdaging, zoals het rijden op een vette Harley en met je 80ste nog een tattoo laten zetten.

Eigenlijk best gaaf, vind ik.

Maar tussen de ene moderne oudere en de andere zit veel verschil en soms heb je te maken met antisociale trekken.

Zo bestaat in de leer van de persoonlijkheidsstoornissen de antisociale persoonlijkheidsstoornis die in de huidige DSM zijn plek vindt in het cluster B. Het moeilijke van dit type persoonlijkheid is dat het veel raakvlakken heeft met anderen uit dat cluster. En vaak gaat het, net als bij de andere, vaak hand in hand met verschillende comorbiditeiten, zoals depressie en angst.

De antisociale persoonlijkheidsstoornis laat zich kenmerken door het schenden van andermans rechten en grenzen, waarbij vaak agressie voorkomt. En dit allemaal voor eigen gewin. Het zal je niet vreemd in de oren klinken dat het in aanraking komen met politie en justitie vaak voorkomt en er gevaarlijke situaties kunnen ontstaan. ASP heeft niets te maken met intelligentie of sociaal milieu, want ook mensen in 3-delig kostuum hebben een bed gekregen bij de EBI.

Maar goed, mocht je toch met deze stoornis te maken krijgen in de zorgverlening, heb je ergens een dikke huid nodig en in staat zijn om goede begrenzingen te hanteren. We zeggen weleens 'not for the faint-hearted' en bedoelen dat het een extreem of zeer ongebruikelijk exemplaar in zijn soort is, en niet geschikt is voor mensen die alleen van veilige en vertrouwde dingen houden.

Begrenzen kun je leren, dat is zo. Samen met je team kun je 'regels' bepalen die voorwaarden scheppen om je werk veilig te kunnen doen. 

Enkele jaren geleden kreeg ik een cliënt toegewezen die in het verpleeghuis woonde. De man was bekend met de diagnose antisociale persoonlijkheidsstoornis en had in zijn leven veelvuldig achter de tralies gezeten. Het team vroeg consultatie hoe om te gaan met zijn gedrag. 

Zo in het eerste contact was het een vlot en benaderbaar persoon, maar ondertussen greep hij steeds meer macht op de afdeling, waarbij anderen op een vervelende manier onder druk gezet werden. Deze meneer reed in een scootmobiel die hij had opgevoerd door het huis, waarbij geen muur heel bleef en andere mensen opzij moesten springen om niet omvergereden te worden. Op het moment dat hij daarop aangesproken werd, ging hij dreigen je op te zoeken of je auto te beschadigen. Zowel de bewoners als ook de medewerkers hadden veel last van zijn gedrag en ondanks het vele aanspreken hierop leek dit geen effect te hebben. Uiteindelijk zijn er knetterharde afspraken gekomen die ook nog eens schriftelijk door het hogere management van het huis ondertekend waren en met consequenties. En dat laatste is moeilijk, want je kunt een bewoner niet zomaar het huis uitzetten. 

De scootmobiel snelheid werd aangepast, er mocht geen handel meer gedreven worden, en bij bedreiging werd aangifte gedaan. Het personeel moest erop toezien dat deze regels uitgevoerd werden en daarmee krijg je helaas een dunne lijn tussen 'bewaking' en zorg

Iets waar de gemiddelde zorgprofessional niet op zit te wachten...

Ondanks dat de meeste zorginstellingen huisregels hebben, is het onduidelijk wie hierop moet toezien en zijn er bij het veelvuldig schenden van de regels geen consequenties. Een zorginstelling heeft een zorgplicht en daarmee lijkt het alsof sommige type bewoners een vrijbrief hebben om te doen wat men maar wil waardoor bedreigende situaties vaak maanden doorgaan met als gevolg dat er een ziekmakende werksfeer ontstaat. 

Een werkgever dient voor de veiligheid en de gezondheid van de werknemers te zorgen, in alle aspecten die met het werk te maken hebben. Zo is de werkgever van een bedrijf er verantwoordelijk voor dat de Arbowet wordt nageleefd.

Wanneer dit echter met de uitvoering van zorgverlening te maken heeft, lijkt de veiligheid en gezondheid van bijvoorbeeld de antisociale cliënt/bewoner hierboven die van de medewerker te staan, en dat is niet altijd wenselijk. 

Gelukkig zien we hier een verandering in waarbij men vaker aansluit bij de behoefte van de zorgvrager, hoe vreemd deze ook doet, maar ook, indien nodig, verantwoord strenger en duidelijker is en consequenties uitgevoerd mogen worden.

Daarnaast is het invliegen van consultatie, zoals ik dat deed in de casus, helpend. 

In ieder geval om de wereld te verbeteren en bij onszelf te beginnen, is een tip van mij om uw persoonlijke, uw teams en uw zakelijke grenzen te kennen en deze kenbaar te maken

Want als u ze eenmaal verlegd, is het terughalen ervan harder werken dan ze vanaf het begin in te zetten.