'En zo heeft Dirk al de nodige conflicten opgelopen met mensen waarbij hij die onzichtbare grens overschreden heeft'

In de zorg hebben we te maken met afstand en nabijheid naar onze zorgvragers toe. Deze twee moeten in een soort balans zijn, maar het laat zich moeilijk 'strak' vastleggen. Overbetrokkenheid en te veel passie kunnen ervoor zorgen dat grenzen overschreden worden en tevens is een koele en zakelijke attitude ook niet altijd passend. Dus moeten we onze professionele distantie aantrekken of mag een vriendschappelijke (zorg)relatie? Hoe collega's er onderling naar kijken is sterk afhankelijk van de aard van de zorg en de setting waarin zij werken. Zo denkt men bv in de psychiatrie daar anders over dan in de verpleeghuiszorg.  Uit een onderzoek wat ik enkele jaren geleden onder 150 zorgmedewerkers binnen de V&V sector hield, bleek dat ruim 85% hun werk doet vanuit een zorghart. En gelukkig maar, toch? Of slechts gedeeltelijk ‘gelukkig maar’, want uit het onderzoek bleek ook dat deze groep moeite had om grenzen aan te geven, nooit willen teleurstellen en moeite hadden om de professionele afstand en nabijheid te hanteren. 

Ik ben van mening dat wij in de zorg best als uitgangspunt ons 'zorghart' mogen nemen, maar wel met die kanttekening dat de balans tussen afstand en nabijheid er moet zijn, waar onze werkgevers, de bonden en CAO's ook een bijdrage in leveren. Zo zijn er bijvoorbeeld gedragsregels afgesproken die bepalen dat je tijdens de zorgverlening geen ‘andere relatie mag aangaan dan alleen de zorgrelatie’ en dat je geen privézaken deelt met je cliënten. Het is een aloud thema, want hoe erg is het als je iets over jezelf vertelt, bijvoorbeeld om het vertrouwen op te bouwen of omdat je iemand al heel lang kent?  Weet dat er stiekem veel zorgvragers zijn die geen onderscheid maken tussen afstand en nabijheid en kunnen aan de haal gaan met jouw privé. 

In de casus van Dirk maak ik zelf mee hoe dun de lijn kan zijn en dat het een soort mentale topsport is om zelf niet in je valkuilen te stappen. Dirk is al langer bekend bij mijn collega's, want ze zien hem al een tijdje op bureau consult. Dirk is niet getrouwd en heeft geen kinderen. Hij woont alleen in zijn huis en heeft daar jaren met zijn oude moeder gewoond totdat zijn moeder naar het verpleeghuis moest. Sindsdien gaat het minder goed met hem. 

Dirk is 66 jaar oud en heeft nog niet zo lang geleden de diagnose autisme bij ons gekregen. Dirk is altijd al een beetje 'apart' geweest en heeft zo zijn eigen kijk op het leven. Een eigenwijze man die snel gefrustreerd raakt en soms boos kan worden. Afijn, ik heb contact met mijn collega over deze nieuwe aanmelding. Dirk zou zijn huis ernstig vervuilen en dat is al vaker voorgekomen. Hij heeft met diverse mensen conflicten zoals de buren die klagen over overlast en familieleden die Dirk niet in staat achten om voor het huis van moeders te zorgen. Ook zou Dirk 'ontremd' zijn naar vrouwen en signalen snel verkeerd oppakken. Omdat zijn waarheidsperspectief anders is dan die van een ander, ontstaat er snel een conflict. Dirk kan dan boos worden en hard gaan praten.

De vraag aan mij was om gewoon eens contact te gaan leggen en inzicht te krijgen waarna we wellicht wat extra hulptroepen zouden kunnen inzetten. Mijn collega zou dit plan eerst met Dirk doornemen en als hij het goed zou vinden, dan kreeg ik het startsein. 

Op een regenachtige maandagmiddag sta ik bij Dirk aan de deur en bel aan. Het huis van Dirk is snel te herkennen. Voor de deur staat een oude auto zwartgeblakerd van het dieselroet en tot aan de nok toe gevuld met rommel en achter de verwilderde voortuin verbergen zich onder een spinrag de ramen met de gordijnen strak gesloten en een voordeur. 

Als ik aanbel, hoor ik vanachter de deur gestommel en gerommel en hoor ik een luide, zware stem zeggen: 'Wie is daar?' Het deed me een beetje denken aan het verhaaltje van roodkapje, maar in plaats van dan te zeggen: ‘Ik ben het, oma, ik kom koekjes brengen’, riep ik met een iets verheven stem wie ik was en wat ik kwam doen. Je kent het wel, zo'n standaard correcte GGZ-introductie zin. 

Dirk echter, die wist van niks. Ik had me dus vergist in het startsein! Gelukkig bleek Dirk niet te veel van slag. De brievenbus in de voordeur werd op een kier gezet en daardoorheen zei hij dat ik binnen mocht komen want een 'dame in de regen laten staan was niet beleefd', zei hij. En o ja, hij plakte er ook nog even achter aan dat hij naakt was en zich eerst moest gaan aankleden. Ik was blij dat ik geen antwoord terug had gegeven door de brievenbus. Enige momenten later worden diverse sloten van de voordeur gehaald en de deur ging open. Daar stond Dirk. Een ferme man, met een ‘prins Bernhard-bril’ op, een lange witte baard en op de blote voeten gehuld in een... Mario Kart pakske, maar dan zonder rood truitje. Dat is nog eens wat anders dan een wolf in een nachtpon. Het huis van Dirk is erg vervuild. Overal liggen stapels kranten, tijdschriften, vuile was, dozen en plastic waar eten in gezeten heeft. ‘Ga hier maar zitten’, zei Dirk, en van onder een stapel dozen en boeken tovert hij een bankstel vandaan. Ik ben ruim een uur bij Dirk geweest toen, en inmiddels hebben we elkaar vaker gezien. We hebben gesprekken en ik help hem beetje voor beetje wat rommel op te ruimen alhoewel dat een beetje water naar de zee dragen is. Ik krijg zo wel steeds meer informatie over zijn leven.  Eet hij gezond? Slaap hij goed? Is het nog wel veilig?  Wat doet hij overdag?  Dirk draagt alleen maar overalls waar hij verder niks onder aan heeft. Hij heeft er twee, eentje aan, en de andere in de was. Dirk zet koffie als ik kom, en heeft er wat lekkers bij. Hij is eenzaam en weet vanuit zijn autisme niet hoe hij goede contacten moet leggen. Hij hoopt ooit de ideale vrouw te vinden en schrijft regelmatig aanstootgevende gedichten aan vrouwen waarvan hij denkt dat ze ‘sjans’ met hem zoeken. Dit leidt tot de nodige conflicten, want Dirk voelt niet goed aan wanneer een persoon toenadering zoekt zonder bepaalde bedoelingen. Overzicht in zijn huishouden heeft hij niet, hij heeft geen goede vrijetijdsinvulling en hij leeft van dag tot dag in de hoop dat hij ooit zijn ware liefde tegenkomt. 

Dirk heeft kennelijk maar weinig nodig om communicatie verkeerd op te pakken. Zeg je iets aardigs dan zet hij een stap vooruit, heb je bepaalde kleding aan waar hij ideeën over heeft, interpreteert hij dat als toenadering zoeken.  En zo heeft Dirk al de nodige conflicten opgelopen met mensen waarbij hij die onzichtbare grens overschreden heeft. Voor mij als hulpverlener is afstand en nabijheid in zo'n casus erg belangrijk. Ik dien er me dus van bewust te zijn dat ik nergens onbedoelde signalen afgeef die door Dirk anders opgepakt worden. Om te beginnen let ik op mijn verbale communicatie; luchtig en benaderbaar, maar tevens ook met grenzen en professionele neutraal. Ik zeg wat ik doe en doe wat ik zeg.  Ik parkeer mijn auto een eindje verder op, ik neem geen overbodige tassen en spullen mee naar binnen, en ik ben me bewust van de soort kleding die ik draag, zodat ik nergens aanstootgevende signalen geef. Cadeaus en verzoeken tot vriendschap sla ik af en ik bewaakte mijn tijd van aanwezigheid strak.  Elke uitgestoken hand werkt genezend, mits deze met zorg uitgestoken wordt. En zo geldt dat ook in deze bijzondere ontmoeting. Ik bemerk dat ik mijn woorden steeds meer op een weegschaal leg, want Dirk is de grens helaas al aan het verleggen en waarschijnlijk heb ik dan toch al iets te veel gedaan. Toch de hand te ver uitgestoken? Een casus zoals deze is voor ons mentale topsport en dan ben je ook nog eens helemaal alleen daar. Gelukkig kan ik altijd terugvallen op mijn collega’s die zoals al eerder genoemd mede zorg dragen voor een veilig werkomgeving.  Elke uitgestoken hand werkt genezend, mits deze met zorg uitgestoken wordt.  Zolang je maar weet hoever, hoe lang en hoe stevig je die hand moet (laten) vasthouden en weer moet loslaten.