'De ene oplossing na de andere werd gepresenteerd, maar nergens werd gesproken over waarom er geen mensen meer in de zorg willen werken'

En zo zat ik gisteren in mijn auto onderweg van cliënt A naar cliënt B en zette ik de radio aan. Soms is het fijn om naar muziek te luisteren of een podcast tijdens zo'n rit, om je hoofd even leeg te maken na zware gesprekken. De radio stond aan op een nieuwszender en het onderwerp was het grote personeelstekort in de zorg. Er was een interview met Jet Bussemaker over een naderend "zorginfarct" als we nu niets doen.

De ene oplossing na de andere werd gepresenteerd, maar nergens werd gesproken over waarom er geen mensen meer in de zorg willen werken. Natuurlijk worden toehoorders gebombardeerd met onzin dat wij het "niet voor het geld doen", maar voor de inhoud. Maar waar zijn al die potentiële collega's dan? Zou het ook een kwestie van aanzien zijn? Dus geen geldelijke waardering, maar intermenselijke waardering en erkenning? En dat bracht me terug naar de onderlinge relaties binnen het zorgberoep. Want je hebt natuurlijk je "baas", maar hoe gaat dat tussen doktoren en verpleging?

De generatie van professoren die de ouderwetse hiërarchie in ere hield is wel wat aan het uitsterven. Er wordt richting patiënten meer "menselijke" communicatie toegestaan. Het "u" maakt bijvoorbeeld langzaam plaats voor jij. Maar waar dat lang niet gelde in de relatie tussen dokter en patiënt was dat tussen dokter en verpleging niet veel anders. Jaren geleden in het verpleeghuis hadden we na uren onze benen onder het lijf uitgerend te hebben, vijf minuten rust. Er was even niets te doen en zo hingen we even gezellig bij elkaar in de keuken. We leunden tegen het aanrecht aan en hadden gezellig contact. Maar dat duurde niet lang. Binnen no time stoof de beruchte  verpleeghuis arts de keuken binnen. Een dame reeds op leeftijd wiens atletische lijf geschiedenis bleek te zijn en leek ieder moment van ondisciplinair gedrag op afstand te ruiken en stapte dan van haar 'bezem' af om ons op heterdaad te betrappen.

Ze klapte in haar handen, alsof ze het vee wilde opjutten en riep met luide stem: "Ga met die ongestelde konten van het aanrecht af en ga aan het werk." Iedereen stond op, we keken elkaar wat verbaast aan, maar niemand zei iets terug tegen tante dokter. Ik was jong en zat in een leerlingen positie en durfde al helemaal niets te zeggen, maar het voelde beledigend, zo fout en oneerlijk. Jaren later had ik een stage in het ziekenhuis op afdeling orthopedie. Zeer leerzaam, want ik begaf me in een ander werkveld. Zelden had ik als leerling te maken met de artsen tot op een vrijdag. Die vrijdag was ik de gelukkige uitverkorene om de patiëntenbespreking met de artsen te mogen aanschouwen. 

Zo rond 12 uur werd iedereen zenuwachtig en krioelde de verpleegsters als mieren door elkaar heen. Alle mappen (toen nog) werden verzameld en een stuk of vier verpleegsters, waaronder ik dus, werden door de "1e" op een rij naast elkaar gezet met ieder een deel van die mappen op de handen. En toen, het was alsof het theatergordijn zich opende, een hemels licht neerstraalde en het tromgeroffel begon, kwamen de heren doktoren aan geflaneerd. Allemaal op leeftijd zijnde mannen die zelf inmiddels kunstheup- ervaringsdeskundige waren, liepen langs ons af en namen ieders wat mappen mee vanaf onze uitgestrekte armen. Gezellig met elkaar keuvelent over het dish van vanavond, en de golfbaan werden wij niet aangekeken en/of begroet. Als volgzame onderdanen liep een deel van ons achter de artsen aan naar de vergaderkamer. Daar stond een grote schaal met broodjes op de ronde tafel voor de heren doktoren. In al mijn onschuld vroeg ik mijn begeleidster hoe het met onze pauze zat waarop ze zei dat wij die zouden opofferen en in ruil daardoor een broodje mochten nemen. Maar let op want eerst mochten de doktoren hun broodje kiezen. En uit de overblijfselen van die broodjes, die door de doktoren grondig waren geopend en geïnspecteerd bleven de 'kneusjes' achter voor de verpleegkundigen. Met krommende tenen heb ik het spektakel aanschouwd, wetende dat het slechts een stage was, maar de toon was gezet en een ieder wist zijn positie in het team...

Binnen mijn werk bij de GGZ lagen de verhoudingen anders. We noemden elkaar bij de voornaam, deden ook informele activiteiten met elkaar en als een arts zich belangrijker uitte, werd dit vrij duidelijk de kop in gedrukt. En er ging een wereld van verademing voor me open. Het kon dus ook anders. Nog steeds zie ik links en rechts scheve machtsverhoudingen om me heen tussen artsen en verpleging, maar ook managers waarbij de toon wordt gezet en de positie gebruikt wordt. Soms ontbreekt het dan aan het het opkomen voor jezelf als mens en professional of durft men dat niet uit angst voor je positie en baan. 

Macht is zelden gelijk verdeeld. Zelfs in teams met gelijke functies is er altijd wel het gevoel van ongelijkheid doordat mensen meer macht hebben of dit naar hen toetrekken. Weet dat machtsongelijkheid de basis is voor conflicten, onveilige werkplekken en werkplezier. 

Om dus terug te komen op het begin, waar zijn al die potentiële collega's? Is er voldoende waardering en erkenning? En ja, dat gaat over een ieder die een rol heeft in de zorg of dat nou direct betrokken is in het primaire proces of een ander aandeel. De conclusie is dat een ruime financiële waardering er wel toe doet, maar verbondenheid, betekening en gelijkwaardigheid in de relaties evenzo.