Operatieassistent Claudia: 'Zo gebeurt het dus nog weleens dat een oude rot van een operatieassistent een chirurg letterlijk op de vingers tikt'

‘Schaar’, zegt de chirurg op de televisie. Hij houdt zijn hand op en krijgt van een 'zuster' het betreffende instrument daarin gedrukt. Vaak vlak nadat ze nog even haar mutsje recht heeft gezet met haar steriele handschoen. Nou, dát gebeurt dus écht niet op OK hè... Dat eerste niet, maar dat laatste al hé-le-máál niet! Dan roepen minstens drie mensen tegelijk: ‘Onsteriel!’, en kan je als operatieassistent rustig van tafel stappen om handschoenen en jas te verwisselen voor exemplaren die nog wél steriel zijn, want die muts op je hoofd is natuurlijk wel schoon (en vrij van partikels), maar niet steriel. 

‘Schaar’

Dat de chirurg netjes vraagt wat hij/zij nodig heeft, gebeurt natuurlijk wel eens. Alleen eigenlijk sta je dan als operatieassistent je werk niet goed te doen. Je let niet op, hebt je ogen niet 'in de wond' of kent het protocol niet goed genoeg. Gepriegel in de diepte daargelaten, want dan kan je vanaf de zijlijn natuurlijk onmogelijk zien wat er allemaal gebeurt. Zelfs als je op dertig centimeter afstand van de operateur staat is er bij 'knoopsgat chirurgie' nauwelijks iets te zien. In de regel worden wij gewoon geacht om te geven wat er voor de volgende handeling noodzakelijk is aan instrumentarium.

Nodig hebben versus vragen

Sterker nog! Vaak vraagt een arts ergens om maar bedoelt hij/zij dat helemaal niet. Ze vragen namelijk niet om een 'schaar' maar om 'de Metsenbaum', een bepaald type schaartje voor het vrijprepareren van weefsel. Als je die braaf geeft krijg je soms een vreemde blik toegeworpen. ‘Wat moet ik hiermee?’ ‘Daar vroeg u om...’ ‘Je moet me niet geven waar ik om vraag, maar wat ik nodig heb!’

Dan blijkt het om de Mayo-schaar te gaan (een iets grotere variant waar je bijvoorbeeld wél hechtingen mee door mag knippen, met een Metsenbaum is dat een 'doodzonde', want dan komen er karteltjes in het fijngevoelige blad waarmee je traumatisch letsel kan maken op plekken met teer weefsel.

Tik op de vingers

Zo gebeurt het dus nog weleens dat een oude rot van een operatieassistent een chirurg letterlijk op de vingers tikt, met de ene hand. Die uitsteekt van 'hier met dat instrument' en vervolgens met de andere een geoorloofde schaar voor de bepaalde handeling aangeeft. Zo mag je nooit een drain, implantaten matje of iets anders van heel stevig materiaal met voorgenoemde scharen doorknippen. Daar hebben we 'de zusterschaar' voor. Officieel heet die de ‘scherp/stompe rechte schaar’ geloof ik. Maar dat is zo'n mond vol.

Verschillende benamingen

Nou en nu wordt het interessant, want... Er blijken dus meerdere namen te zijn voor hetzelfde instrument. Soms gaat het hier om 'echte' namen (uit de instrumentencatalogus), soms om bijnamen. Vooral die laatste categorie zal je vreemde blikken opleveren als je ze op een nieuwe werkplek zomaar gebruikt. Ik zet er een paar voor je op een rijtje:

Algemeen gangbaar:

• Je hebt de thoraxklem, 'Crafoord klem' en 'scherp gebogen' klem. Precies hetzelfde flauw gebogen instrument met vier namen... want die wordt ook geregeld nog 'de Blauwe klem' genoemd. Door veelvuldig gebruik en daarbij behorend desinfectieproces met agressieve zeep, sloeg deze klem vroeger nogal eens blauw uit. Tegenwoordig denk je: hoezo noemen ze die blauw?
• Ook heel gangbaar zijn dierennamen. Je kunt je vast een voorstelling maken van 'de Cobra', 'het Kattenklauwtje' of 'de Krokodillenbek'
• Veel namen van de bedenkers hangen aan een instrument vast. Dat kan handig zijn, tenzij de betreffende 'auteur' heel veel instrumenten heeft bedacht. Gillies, Millin en Wertheim zijn van 'die lui'. Daarnaast kan er nog andere verwarring ontstaan, want een Pean (officiële naam) wordt op de verpleegafdelingen vaak een Kocher genoemd. Zwaar verwarrend. Hierbij voor eens en voor altijd de oplossing: met puntjes = Kocher, zonder puntjes = Pean.
• Een Pean is een soort arterieklem, maar niet elke arterieklem is een Pean. Volg je hem nog? Dat is hetzelfde als een merel is een vogel, maar niet elke vogel is een merel. Je hebt namelijk vele soorten vaatklemmen, allemaal met een eigen naam: aortaklem, scherp gebogen klem, gehoekte klem, Satinsky klem. Een klein arterieklemmetje is een mosquito, maar toch aanzienlijk groter dan de muggen in mijn slaapkamer!
• Een mini klemmetje voor vaatchirurgie wordt ofwel een bulldogje, vlinder of vliegje genoemd.

Locatie specifiek:

• Zelfs per specialisme kan een naam verschillen. De scopische leverklem heet bij de urologie een muizenbek in het protocol.
• Sommige instrumenten danken hun bijnaam aan de vorm in combinatie met een bekend persoon. Zo hebben we 'Rob de Nijs', een femurhevel met een spleetje, die de orthopeden bij het spreiden van de wond bij heupprothesiologie tegen hun buik zetten om het bovenbeenbot in de goede stand te krijgen. En de 'Batman' ook een type hevel - een grote 'Hohmann' met twee driehoekige puntjes. Officieel heet hij geloof ik de 'Müllerse haak'

In de categorie schunnig:

• De durataster wordt door een bepaalde neurochirurg 'de Pik van ...' genoemd (met de naam van een inmiddels gepensioneerde collega erbij)
• De in- en uitslaghamer voor de knieprothesiologie noemt men ook wel de 'mastubater'.

Disposables

Je hebt ook nog disposables met verschillende namen: Tupfers, prepareerdeppers, pinda's en peanuts Allemaal hetzelfde kleine bolletje gaas van 6x6 mm of 12x12 mmm. Bij ons noemen ze de disposable vloerzuiger 'Monica Lewinsky'

Geëerde uitvinders

Soms bedenkt een operatieassistent een handigheidje bij een specifieke ingreep en krijg je ook een soort eervolle vermelding. In deze categorie wordt er vaak gezegd: ‘Mag ik de Gretha even?’

Het kan ook minder flatteus, de krokodillenbek is ook bekend als de tang van ..., naar een operatieassistent die nogal scherp gebekt is. Ze kan hier zelf overigens erg hard om lachen. ;-)

Verwarring

Ben je al helemaal tureluurs van al deze namen? Bedenk je dan dat het slechts een selectie is. Dan snap je vast hoe overweldigd leerlingen raken als ze net aan tafel mogen staan. Soms word je er gek van kan ik je vertellen, maar uiteindelijk leert iedereen ook dit vakjargon.