'Jouw eigen behoeften en verlangens doen er niet toe, want de aandacht is volledig op de ander gericht'

Zoals inmiddels bekend, richt ik me in de komende blogs op de doelgroep Kinderen van Ouders met Psychische Problemen en Kinderen van Ouders met Verslaving, oftewel de zogenaamde KOPP en KOV-doelgroep. Dit alles komt voort uit een artikel dat ik las met de titel 'Kwart van de kinderen groeit op met ouder met stoornis of verslaving.'

Hierbij gaat het om de geregistreerde gevallen, dus ligt het echte aantal naar alle waarschijnlijkheid hoger. Daarom vind ik het belangrijk om aandacht te besteden aan de KOPP/KOV-doelgroep. Er zijn natuurlijk verschillende gradaties en vormen van verslaving (evenals verschillende gradaties van psychische problemen), waardoor het voor buren en leraren wellicht niet altijd duidelijk is dat er sprake is van een vorm van verslaving of psychische stoornis. Echter, de gevolgen voor volwassenen die opgegroeid zijn in een dergelijke situatie kunnen heel duidelijk voelbaar zijn in het hier-ennu.

Ik ben inmiddels aangekomen bij de vierde karaktertrek, zoals die is opgenomen in het Twaalf Stappen Programma en waar KOPP/KOV volwassenen mee kunnen worstelen in hun weg naar heling. Ik benadruk nogmaals dat wanneer je met de bril van de volwassene naar een mogelijk karaktertrek kijkt, dan kun je het begrijpen en bevatten… echter, de blauwdruk wordt gelegd als kind en op dat moment zijn de hersenen nog niet voldoende ontwikkeld om een scheiding te kunnen maken tussen jou en de ander (ouders) en de situatie te begrijpen waarin je opgroeit.

De vierde karaktertrek luidt als volgt: "We worden zelf alcoholist, trouwen er met een, of beide, of vinden een andere dwangmatige persoonlijkheid - zoals een werkverslaafde - om aan onze ziekelijke drang naar verlating te voldoen."

Het Trimbos-instituut laat weten dat KOPP/KOV-kinderen twee tot vier keer meer kans hebben dan andere kinderen om psychische problemen of een verslaving te ontwikkelen. Ook is de kans op een liefdesrelatie met een verslaafde of op een andere manier niet beschikbare persoon (depressief, angstig) groot. Immers, hetgeen je meemaakt als kind, is je bekend en vormt jouw wereld... Ongezond of disfunctioneel, dit is nu eenmaal wat KOPP/KOV-kinderen als hun normaal kennen. In de ontmoeting met de ander voelt het dan ook al snel vertrouwd wanneer de ander soortgelijk gedrag vertoont als wat je van huis uit kent. Ergens diep in het opgegroeide kind schuilt onbewust de hoop om de geschiedenis te herschrijven; hetgeen niet is gelukt in de kindertijd, nu wél te laten lukken als volwassene: de ander redden. Jouw eigen behoeften en verlangens doen er niet toe, want de aandacht is volledig op de ander gericht. Als het ware kiezen we, onbewust, voor relaties waarin wij niet gekozen worden omdat de ander zelfingenomen is door de verslaving of door een psychische aandoening.

Wat ook kan gebeuren, is juist een sterke afkeer van alcohol of welk middel dan ook, juist vanwege alles wat in het verleden is gebeurd. No way dat je ergens nog van afhankelijk wil zijn, waardoor je ervoor kiest om het allemaal zelf voor het zeggen te hebben; de dominante persoon binnen de relatie. Je kiest ervoor om mensen op armlengte te houden; je hebt een relatie zonder intimiteit. Zodra de relatie vraagt om een volgende stap of een innige band, dan trek je je terug. Je verlaat de ander voordat hij/zij jou kan verlaten; je wordt de niet beschikbare persoon, die uit zelfbescherming de authentieke behoeften en verlangens onderdrukt. Hetzij het opgaan in de ander, hetzij de ander op afstand houden zijn strategieën om niet te hoeven voelen. Dat is precies wat je hebt geleerd in een gezin waar een verslaving of een psychisch probleem de hoofdrol speelde: jouw behoeften en verlangens als kind de kop in te drukken, omdat er geen ruimte was om kind te zijn, omdat er geen gehoor was voor jouw kinderlijke belevingen en emoties.

In herstel leren we stapsgewijs om te signaleren wanneer we een situatie creëren, die nog meer verlating gaat opleveren. We onderzoeken wanneer we onszelf verlaten, bijvoorbeeld door de reddersrol aan te nemen en de focus pertinent op de ander te leggen. We leren om te begrijpen wat onze behoeften en verlangens zijn, welke patronen daarmee verwikkeld zijn geraakt. We leren de chaos van wat aangeleerd gedrag is en wat onze basisbehoeften zijn te ontrafelen. Door dit proces van bewustwording kunnen we ongezonde patronen en relaties herkennen, waardoor de aantrekking naar de behoeftige partner (hetzij door een verslaving, hetzij door een psychische aandoening) te herkennen.

We leren hoe we zelf de cirkel van verlating in stand houden, ook wanneer het juist ons houvast vormt in relaties. We leren dat intimiteit, je kwetsbaar durven op te stellen, het delen, je verlangens en behoeften uiten, het contact met de ander verdiept.

Een voorbeeld uit de praktijk: "De gemene deler van alle liefdesrelaties die ik heb gehad was dat ik telkens iemand probeerde te redden. De persoon werd werkloos, of dronk, of beheerste de taal niet, of was ziek of ongelukkig. En ik? Ik werkte heel hard om deze persoon te helpen waarbij ik hem centraal zette. Dat lijkt heel onbaatzuchtig, maar eigenlijk hoopte ik om de situatie te redden, om hém te redden, waardoor ik gezien zou worden, ertoe zou doen, erkenning zou krijgen en als dank de relatie zou krijgen die ik wenste. Eentje waarbij respect, liefde, waardering en loyaliteit duidelijk aanwezig waren. In herstel leerde ik de parallellen zien met mijn jeugd; ik wilde toen ook mijn depressieve ouder redden en daarmee zou ik geliefd worden. Ik leerde dat ik mezelf elke keer verlaten had omwille de ander. Toen ik het werk ging doen om de schade af te pellen, was het heel pijnlijk en confronterend om te voelen hoe eenzaam ik me heb gevoeld in de kinderjaren en dat ik koos voor een ‘hulpbehoevend’ persoon omdat ik het verwarde met liefde. Wie wilde hier nu eigenlijk gered worden?"