'Het kind leert omwille aandacht en liefde te ontvangen zich aan te passen'

In mijn laatste blog kondigde ik het al aan: de komende tijd ligt de focus in mijn blogs op Kinderen van Ouders met Psychische Problemen en Kinderen van Ouders met Verslaving, de zogenaamde KOPP-en-KOV-doelgroep. Dit alles naar aanleiding van een artikel dat ik las met de titel “Kwart van de kinderen groeit op met ouder met stoornis of verslaving”.

Hierbij gaat het om de geregistreerde gevallen, dus het aantal ligt naar alle waarschijnlijkheid hoger. Dit is schrikbarend! Een verslaafd persoon roept algauw het beeld op van een volwassene die laveloos op de bank zijn/haar roes ligt uit te slapen, maar er zijn natuurlijk verschillende gradaties en verschillende verslavingen (eveneens als verschillende gradaties qua psychische problemen), waardoor het wellicht voor de buren en leraren helemaal niet zo duidelijk is dat er een vorm van verslaving óf psychische stoornis speelt. 

Ik wil dan ook inzoomen op de karaktertrekken die verzameld zijn in het twaalfstappenprogramma en waar KOPP-/KOV-volwassenen mee kunnen worstelen in hun weg naar heling. Daarbij wil ik benadrukken dat wanneer je met de bril van de volwassene naar een mogelijke karaktertrek kijkt je het kan begrijpen en bevatten… Echter, de blauwdruk wordt gelegd als kind zijnde en op dat moment zijn de hersenen nog niet voldoende ontwikkeld om een scheiding te kunnen maken tussen jou en de ander (ouders).

Het tweede karaktertrek betreft de stelling: “We zochten keer op keer naar goedkeuring en verloren daardoor onze identiteit”. 

Wat gebeurt hier? In de basis willen kinderen weten dat ze ‘het’ goed doen; ze vragen ernaar aan hun ouders of primaire verzorgers. De wisselwerking tussen ouder en kind en de bevestiging die het kind ontvangt, leert het kind onder anderen dat het welkom is, dat het ertoe doet, dat het gezien wordt. Het krijgen van aandacht en erkenning leidt ertoe dat het kind zelfvertrouwen en eigenwaarde ontwikkeld. De basis ligt hier voor zelfliefde, acceptatie en leren dat je je mag uiten zoals je bent.

Wanneer ouders emotioneel of fysiek afwezig zijn, is deze bevestiging niet vanzelfsprekend en zal het kind als automatisch heel hard zijn/haar best doen om een vorm van bevestiging te ontvangen. Het zal zijn/haar gedrag aanpassen om een blijk van liefde, aandacht en erkenning te krijgen en hierin de bevestiging te vinden die het zoekt: ‘Ik doe het goed’.

Het kind leert omwille aandacht en liefde te ontvangen zich aan te passen en dit kan het begin zijn van ‘het spel van dissociatie’. Simpel gezegd: de echte identiteit wordt ondergesneeuwd door een aangenomen identiteit voor een aai over de bol. Deze identiteit wordt uiteindelijk de nieuwe ‘ik’ en staat in de weg voor een gezonde ontwikkeling: wil je gewaardeerd worden om wie je bent of wil je gewaardeerd worden om de persoon dat onze ouders willen dat je bent? Of zelfs wat jij denkt dat de ander wilt/verwacht dat je bent, ingevuld voor de ander. Door ons alsmaar aan te passen, raken we steeds meer verdwaald in het spel van dissociatie.

Kinderen die zich buitenproportioneel aanpassen en taken op zich nemen die niet bij hun leeftijd horen, worden ook vaak geprezen voor hetgeen ze doen. Het valt op dat ze iets doen wat andere kinderen laten, daarmee krijgen ze buiten het gezin bevestiging. Het zijn vaak de lievelingetjes van de juf/meester omdat ze een extra paar ogen zijn in de klas, het zijn geliefde werknemers omdat ze weinig vragen/eisen van de ander en zelf alles oppakken. Ze zijn niet anders gewend, ze hebben vroeg geleerd zichzelf te redden.

Voor een bepaalde tijd lijkt het erop dat ‘zich aanpassen’ de sleutel is tot de oplossing, want je ontvangt de aandacht, de bevestiging; de ander is blij met jou. Tot er een moment komt van verwarring, die zich uit in depressie, wanhoop, gespannenheid en crisis. In ons volwassen leven komen we in een loop terecht waarbij je die goedkeuring haalt op het werk, bij je collega’s, bij je baas, bij je partner, bij vriendinnen… Je bent als het ware een kameleon geworden die van kleur veranderd afhankelijk van wie je voor je hebt. Het is stressvol en uiteindelijk uitputtend om steeds bezig te zijn met hetgeen de ander van je wil en verwacht, in de hoop dat die aai over de bol komt. Als die uitblijft dan kun je gefrustreerd raken, boos en nog meer gestrest.

In mijn praktijk zie ik vaak cliënten worstelen met hun identiteit. Wie ben ik? Wat wil ik? Waar voel ik me prettig bij? Verwarring om de afhankelijkheid en de hunkering naar de bevestiging dat je welkom bent, dat je waardevol bent om wie je bent en niet zozeer om wat je doet. Als we last hebben van deze karaktertrek, dan zijn we in de basis erg geneigd om nóg harder te werken, nóg meer ons best te doen, nóg meer te geven, nóg meer toevoegen aan hetgeen we denken dat nodig is… Terwijl we eigenlijk in een gevangenis van onze eigen gedachten zijn beland vol met schaamte en schuldgevoel om onszelf te zijn. We hebben onze identiteit zo ver weggestopt door ons aan te passen, dat het een overlevingsstrategie is geworden. In herstel gaan we stapsgewijs de lagen, waaronder de ‘echte ik’ verborgen is, afpellen om tot de kern van onszelf te komen. We leren dat het veilig is om onze identiteit te laten zien.

Ik sluit af met een voorbeeld uit de praktijk: “Ik ben opgegroeid in een huishouden waarin ik voor mijn gevoel al 1-0 achterliep vanaf mijn geboorte, alleen al omdat ik geen jongetje ben. Als volwassene kan ik er écht niet bij dat dit überhaupt een issue was, maar als kind wist ik niet beter. Elke verjaardag werd het wéér herhaald waarbij het voor mij altijd heeft gevoeld als dat mijn komst een grote teleurstelling was. Ik heb goedkeuring gezocht in alles wat ik deed, keuzes gemaakt omwille erkenning en bevestiging. Zo ging ik niet mee met vriendinnen naar ponykamp, wat mijn hartenwens was, maar ging ik op vakantie naar het land van herkomst van mijn ouder. Zo ging ik niet bij vriendinnen spelen na schooltijd omdat anders er niemand thuis zou zijn met mijn ouder. Zo ging ik naar de universiteit omdat mijn ouders dat zo belangrijk vonden. En ga zo door… Als volwassene heb ik geleerd er woorden aan te geven: ik ben een verlengstuk geworden van mijn ouders. Deze gewaarwording was het begin van mijn eigen identiteit weer uit de kast te halen en de keuze te maken voor mezelf te leven, niet voor de goedkeuring van een ouder. In herstel heb ik geleerd dat ik prima voldoe zoals ik ben en mag doen wat ik wil, los van de goedkeuring van de ander.”