'De onderdrukte gevoelens en emoties worden niet geuit en niet gedeeld'

Zoals inmiddels bekend, richt ik de komende blogs op de doelgroep Kinderen van Ouders met Psychisch Problemen en Kinderen van Ouders met Verslaving, de zogenaamde KOPP en KOV-doelgroep. Dit alles naar aanleiding van een artikel dat ik las met de titel “Kwart van de kinderen groeit op met ouder met stoornis of verslaving”.

Hierbij gaat het om de geregistreerde gevallen, dus het aantal ligt naar alle waarschijnlijkheid hoger. Vandaar dat ik het belangrijk vind om aandacht aan de KOPP/KOV-doelgroep te schenken. Er zijn natuurlijk verschillende gradaties en verschillende verslavingsvormen (eveneens als verschillende gradaties qua psychische problemen), waardoor het wellicht voor de buren en leraren helemaal niet zo duidelijk is dat er een vorm van verslaving óf psychische stoornis speelt, terwijl de gevolgen voor de inmiddels volwassene KOPP/KOV heel levend kunnen zijn in het hier-en-nu.

Ik bespreek vandaag de derde karaktertrek, zoals die is opgenomen in het Twaalf Stappen Programma en waar KOPP/KOV-volwassenen mee kunnen worstelen in hun weg naar heling. Daarbij wil ik nogmaals benadrukken dat wanneer je met de bril van de volwassene naar een mogelijk karaktertrek kijkt, dan kun je het begrijpen en bevatten… echter, de blauwdruk wordt gelegd als kind en op dat moment zijn de hersenen nog niet voldoende ontwikkeld om een scheiding te kunnen maken tussen jou en de ander (ouders).

Karaktertrek zes wordt als volgt beschreven: "We hebben een te sterk ontwikkeld verantwoordelijkheidsgevoel en het is gemakkelijker ons bezig te houden met anderen dan met onszelf; hierdoor hoeven we onze eigen fouten niet onder de loep te nemen."

Opgroeien in een disfunctioneel gezin kan al op jonge leeftijd leiden tot leven vanuit overlevingsstrategie. Opgroeien in een chaotisch en destructief gezin, zonder richtlijnen en kaders, kan heel verwarrend zijn voor kinderen. Een veelvoorkomende strategie om de chaos het hoofd te bieden is het geloof in de magie. Het hebben van magische krachten geeft het kind houvast om de thuissituatie het hoofd te bieden. Echt voelen wat er te voelen valt: gevoel van leegte, eenzaamheid, onzekerheid, gemis aan houvast, gemis aan kaders, gemis aan een aanwezige ouder, et cetera is te groot voor het jonge kinderbrein waardoor het brein zo een strategie inzet.

Het jonge kind gelooft dat het magische krachten heeft om zijn/haar ouders en hun gedrag te controleren. Zo denken bijvoorbeeld veel kinderen dat als zij maar zoet zijn, dan maken hun ouders geen ruzie of gaan ze niet scheiden. Keer op keer afgestemd zijn op de buitenwereld betekent dat je geleerd hebt om continu met de ander bezig te zijn en door alle hoepels te springen om de situatie houdbaar te maken. Zo ben je een speelbal geworden tussen adrenaline (spanning) en cortisol (controle). Wanneer je zo met de buitenwereld bezig bent, dan ben je in veel mindere mate bezig met jezelf en jouw binnenwereld. Wat voel jij? Wat heb jij nodig? Wat wil jij? Dat doet er dan allemaal niet toe. Er is geen aandacht voor de kleine jij. De onderdrukte gevoelens en emoties worden niet geuit en niet gedeeld. Automatisch ben je alleen maar bezig met de anderen binnen het gezin.

Zoals bij alle trekken, wanneer deze niet in balans zijn, ontstaat er een tweedeling: hetzij je gaat je oververantwoordelijk voelen voor de ander, hetzij je neemt totaal geen verantwoordelijkheid in het leven. Beide ongezonde tactieken... Aan de ene kant, omdat je de focus dermate van jezelf houdt door bezig te zijn met de ander dat je jezelf verlaat, aan de andere kant de focus dermate op jezelf leggen en jouw eigen verantwoordelijkheden dat je in de waan gaat leven dat jij niets voor de ander hoeft te doen. Hiermee verlies je een realistische kijk op hetgeen waarin je tekortschiet in de relatie tot de ander en kun je een bepaalde vijandigheid ontwikkelen en geslotenheid ten opzichte van de belevingswereld van de ander.

In herstel leren we dat we als kind te veel verantwoordelijkheid hebben gedragen, dat het niet passend was bij onze leeftijd en dat het niet aan ons was. Ook dat het ons veel gekost heeft om alsmaar onszelf te verlaten omwille van de ander. We leren voelen wat het ons brengt om over onszelf te reflecteren en hetgeen we proberen te vermijden door oververantwoordelijk te zijn voor de ander. We leren dan te voelen wat zich in onze binnenwereld afspeelt. Wanneer we juist de andere kant op zijn geslagen: leren we dat de superioriteit en grandeur die we hebben ontwikkeld ten opzichte van een ander ook een manier is om de situatie het hoofd te bieden en niet zozeer onze echte zelf. Als mens hebben we de neiging om elkaar te willen helpen binnen bepaalde kaders. Dus we leren het af om hetzij te veel bezig te zijn met de ander, hetzij totaal niet bezig te zijn met de ander, en we ontdekken dat we ons daarmee goed doen!

Ik sluit af met een voorbeeld uit de praktijk:

"Al van jongs af aan heb ik geleerd om me nuttig te maken en bij te springen. Door uitval van moeder regelde ik de boel; dat er eten in huis was, dat het opgeruimd was zodat mijn vader niet uit zijn slof zou schieten. Ik zorgde voor de broertjes en zusjes; dat hun broodtrommeltje gevuld was en dat ze veilig van A naar B gingen, et cetera. Zelf had ik geen afspraken na school, want de afspraak was het zorgen voor het gezin. Ik heb geleerd om anderen te faciliteren en op een presenteerblaadje oplossingen aan te dragen. Achteraf begrijp ik dat het mij veel heeft gekost: waar was mijn kindertijd? Waar was mijn onbezorgde jeugd? Waar was ik? Ik begrijp dat ik dingen deed die niet passend waren voor mijn leeftijd. Toch zette dit patroon zich voort in mijn volwassen leven: ik spring op als er iets aan de hand is in mijn omgeving, ik sta de ander bij en ik neem dingen over van de ander zodat ik de situatie voor hem/haar vergemakkelijk. In herstel heb ik geleerd waar mijn verantwoordelijkheid ophoudt, en waar die van de ander begint. Ik heb het verschil geleerd tussen wat ik voor een ander wil doen vanuit het willen en wat passend is in mijn eigen leven/agenda en niet meer alles uit mijn handen laten vallen, omdat er ‘passief’ een beroep op mij wordt gedaan of omdat de ander verwacht dat ik in de actiemodus kom. Dit patroon doorbreken en ook dus kiezen voor iets anders dan wat men van mij gewend is, keer op keer, zorgde voor weerstand bij de ander. Soms zelfs voor de uitlating dat ik een egoïst was. Immers, zij waren niet gewend dat ik ze wees op hun eigen verantwoordelijkheid."