Ambulant verpleegkundige Hennie - 'De kunst is om zonder oordeel je werk te doen'

Jaren geleden dacht ik: laat ik eens wat anders gaan doen, en belandde na jaren GGz ouderzorg in de gevangenis. Nee, niet als boef maar als justitieel verpleegkundige bij jeugd detentie. Het was een totaal andere wereld waar vooral de lichamelijke gezondheid van de jongere voorop stond. Ineens ging ik van hoge bloeddruk pillen en vocht in de benen naar SOA's, drugs, loverboys en diefstal.

Het was dus even wennen om met jongeren van 14/15 jaar te werken die niet braaf met LEGO speelde.  De werkzaamheden waren vooral op de somatische gezondheid gericht, maar ook het mentale welzijn kwam voorbij. We gaven voorlichting, beheerde de medicijnen, draaide verpleegkundig spreekuur en we assisteerde de huisarts en de psycholoog. Mijn psychiatrische kennis kwam wel van pas als iemand manisch of in een psychose zat en zo had iedereen in ons team zijn specialisatie. Communicatie was erg belangrijk en zeker met deze doelgroep en natuurlijk had je altijd een oog in je rug. Zo hing ik enkele jaren in de gevangenis rond en geloof me, in die tijd waren de arbeidsvoorwaarden bij justitie een stuk interessanter dan in de reguliere gezondheidszorg.  Ik maakte snel promotie, en er waren veel ontwikkelingen en ‘avonturen’. Zo nam ik de kans om onderzoek te doen in de Verenigde Staten en ontmoette Maxima die te gast was bij ons toen ze net verloofd was met ‘onze Willem’. En toch begon het na een paar jaar ongemakkelijk te worden, want ik raakte verder en verder van mijn oorsprong af en miste de psychiatrie. En zo kwam de dag dat ik terug naar ‘huis’ ging, terug naar de GGz en terug naar zorggroep senioren.  Ik ging aan de slag op de gesloten acute opname afdeling en daar werd een man opgenomen. Deze man had een duister verleden en er werd gefluisterd dat hij een moord had gepleegd. De toon was gezet en niemand in het team voelde er zich gemakkelijk onder. 

Waarheid of niet, hij had zijn tijd uitgezeten in een gevangenis.

Op zondag had ik dagdienst. Ik werkte die dag met een kleine bezetting, met leerlingen en jong professionals. Het viel me op dat de man zich ‘verdacht’ gedroeg. Zenuwachtig, onderzoekend en alsof hij aan het screenen was. Hij vroeg bepaalde dingen aan mijn collega’s en als ik kwam, ontliep hij mij. Het was anders dan wat je bijvoorbeeld bij een psychose of waan zag. Ik had er in ieder geval een onderbuikgevoel bij en ik instrueerde mijn jonge collega’s wat te doen en bleef mijn gehele dienst in de nabijheid.  De dag erna is de situatie duidelijk geworden, want de man had een gijzeling van mijn collega beraamd om zo van de afdeling te ontsnappen. Dit had behoorlijk uit de hand kunnen lopen maar alles is gelukkig met een sisser afgelopen.

Toen ik jaren later overstapte naar de ambulante zorgverlening binnen de GGz had ik lange tijd de zorg voor Adriaan. Het was een aardig vent. Hij zat in een rolstoel want was verlamd, maar je kon zien dat het een grote en sterke man was geweest en hij kon met tijden vreselijk psychotisch worden. Hij was dan eigenlijk heel bang maar agressief tegelijk. Een ongeleid projectiel kun je wel zeggen. Adriaan werd zo nu en dan bij ons opgenomen om de psychose te behandelen en als hij weer terug naar het verpleeghuis ging, nam ik de begeleiding weer ambulant over. Adriaan vertelde wel eens over vroeger, dat hij best een wilde jongen was en met middelen heeft geëxperimenteerd. Ook was een knokpartij hem niet vreemd. Maar ondanks al deze spannende verhalen hadden we allemaal een zwak voor Adriaan. 

Op een dag deed Adriaan ‘vreemde uitspraken’ aan tafel. Werd hij weer psychotisch? Want dan kwamen er ook vaak vreemde verhalen over het verleden naar boven. Je kon nooit goed inschatten of het een herinnering was of een fantasieverhaal want tijdens een psychose gaat ons brein behoorlijk met je aan de haal. 

De verhalen die Adriaan aan tafel vertelde, maakte dat enkele familieleden, die ook aan die tafel zaten, de politie wilden bellen. 

Per toeval was ik die dag net op visite bij Adriaan en om paniek te voorkomen heb hem meegenomen naar zijn slaapkamer om te praten. Adriaan kwam helemaal niet psychotisch over en hij was juist rustig en helder van geest, maar hij wou iets opbiechten. Adriaan wist dat hij niet lang meer te leven had en liep al heel zijn leven rond met een groot geheim. Dit geheim was dan ook de bron achter al zijn psychoses. Adriaan heeft me toen verteld dat hij als jonge man betrokken is geweest bij een moordzaak die nooit opgehelderd is geweest. 

Op het moment dat je zoiets te horen krijgt, vervalt per direct je beroepsgeheim en treedt er een protocol in. Ik heb dit protocol met Adriaan moeten delen en hij ging akkoord. De zorg voor Adriaan rondom dit onderwerp werd meteen overgedragen aan anderen zodat ik ‘neutraal’ in de casus kon blijven. 

Ook in de ouderenzorg kunnen we te maken krijgen met (oud) gedetineerden, gevaarlijk en/of crimineel gedrag. Bij de diagnoses antisociale persoonlijkheidsstoornis (vroeger de psychopaat), verslaving, adhd, en autisme bij ouderen kan dit bijvoorbeeld ook voorkomen. Voor ouderen die een delict hebben gepleegd is een veroordeling zeker ook mogelijk, maar niet altijd worden zij in detentie gezet. Wanneer een oudere te veel zorg nodig heeft kan deze ‘detentieongeschikt’ verklaard worden.

Ons gevangenissysteem is niet ingericht om mensen met dementie of somatisch zware zorg te verlenen. Vaak worden die gedetineerden uitgeplaatst zonder dat we iets van deze geschiedenis weten. Dit in tegenstelling tot Amerika, waar zwaar demente mensen tussen jongere gedetineerden zitten. Dus ja, wat is wijsheid...

Adriaan, de oude fragiele man in een rolstoel met psychoses en een verslavingsverleden klaarde zijn ziel bij oom agent. Zouden ze hem geloven? Zou het verjaard zijn? Is het de waarheid en heb ik jaren tegenover een moordenaar gezeten?

In dit geval gaat die waarheid het graf mee in, want Adriaan is inmiddels zelf overleden. Op zijn sterfbed hebben we samen nog ‘een colaatje’ gedronken en wenste ik hem wijsheid op zijn laatste reis.

De boef van vroeger, de crimineel achter de ouderdomskwalen... Wij zijn opgeleid om (warme) zorg te bieden, niet om justitiële maatregelen uit te voeren.  Iedereen verdient een tweede kans en de jonge boef of gedetineerde van toen, kun je zomaar jaren later tegenkomen in de zorg. In de gevangenis was ik op de hoogte van de acties die de jongere gepleegd had, maar in de (ouderen) zorg weten we vaak niets van dat verleden. Heeft dat meerwaarde en in hoeverre moet je als zorgmedewerker beschermd worden en wanneer komt wiens privacy in het gedrang?

De kunst is om zonder oordeel je werk te doen. Ik ben geen rechter, ik ben geen advocaat. Ik heb wel dat ‘extra’oog, en die staat altijd open.

Fijn weekend allemaal.