'Als kind heb je juist behoefte aan veiligheid en geborgenheid van een volwassene…'

Begin vorige maand verscheen op mijn NOS-app een bijdrage met de titel “Kwart van de kinderen groeit op met ouder met stoornis of verslaving”. Een kwart?!?! Waarbij het gaat om de geregistreerde gevallen, dus het aantal ligt naar alle waarschijnlijkheid hoger. Dit is schrikbarend! Een verslaafd persoon roept algauw het beeld op van een volwassene die laveloos op de bank zijn/haar roes ligt uit te slapen, maar er zijn natuurlijk verschillende gradaties en verschillende verslavingen (eveneens psychische problemen), waardoor het wellicht voor de buren en leraren helemaal niet zo duidelijk is dat er een vorm van verslaving óf psychische stoornis speelt. 

Ik wil dan ook de komende tijd in mijn blogs schrijven over de mogelijke gevolgen voor KOPP en KOV (Kinderen van Ouders met Psychisch Problemen en Kinderen van Ouders met Verslaving) in hun volwassen leven. Ik wil dan ook inzoomen op de kenmerken die verzameld zijn in het Twaalf Stappen Programma en waar KOPP/KOV volwassenen mee worstelen in hun weg naar heling.

Het eerste kenmerk betreft de stelling: “We raakten geïsoleerd en angstig voor mensen en autoriteitsfiguren.”

Hoe komt dit?

Wanneer jij je thuis niet genoeg op je gemak voelt om jezelf te zijn, heeft ons kinderbrein daarvoor een manier gevonden om ermee om te gaan. Namelijk door jezelf te isoleren in de vorm van jezelf onzichtbaar maken, jezelf anders voor te doen dan je bent, jezelf (je behoeften) te ontkennen, te vluchten en daarmee neem je automatisch steeds meer afstand van de werkelijke ‘jij’. Je laat aan de buitenwereld een ander persoon en andere behoeften zien dan je in werkelijkheid bent en nodig hebt.

Angst voor afwijzing van een ouder die structureel in zijn/haar eigen wereld leeft door een verslaving of stoornis, angst voor impulsief en explosief gedrag van die ouder, of juist de spanning en emoties van de andere opvoeder maken dat je leert om een terugtrek beweging te maken. Wanneer je jezelf isoleert, loop je geen risico om afgewezen, vermeden, genegeerd, uitgescholden, geslagen, enzovoort te worden. Kortom, je beschermt jezelf door je terug te trekken in de overtuiging dat anderen je dan geen pijn kunnen doen.

Dit is tegennatuurlijk. Als kind heb je juist behoefte aan veiligheid en geborgenheid van een volwassene… Het vormt de basis voor intimiteit in relaties/vriendschappen. Een huishouden waar de (emotionele) veiligheid en geborgenheid mist, is zeer disfunctioneel. Waar is de ruimte voor het kind om kind te zijn? Je raakt verwijderd van het kind-zijn en bent bang voor de pijn die anderen kunnen veroorzaken. Met name wanneer je iemand leert vertrouwen en die persoon alsnog wegvalt, wat haast onvermijdelijk is tijdens het opgroeien (een verhuizing van jouw beste vriend, een nieuwe school, het wegvallen van een grootouder waar je een goede band mee had, et cetera). Zulke breuken voeden het gevoel van onveiligheid, de pijn en de terugtrek beweging nog meer. Je bouwt een muur om je heen en het isolement voelt het veiligst, terwijl het je ook eenzaamheid geeft en het in de weg staat om betekenisvolle relaties en vriendschappen aan te gaan. De angst voor de pijn, de verlatingswond, is te groot. Het is een neerwaartse spiraal.

Als volwassene is het moeilijk om een ander te vertrouwen, om hulp te vragen, om te delen, om je kwetsbaarheden te laten zien, om je te uiten, om jouw emoties en behoeften te benoemen. Kortom, je echte jij te laten zien. De angst voor afwijzing, kritiek, verlaten worden, zorgt ervoor dat je alsmaar ‘aan’ staat. Eigenlijk reageer je steeds vanuit jouw ervaringen uit de kindertijd, want dat is hetgeen je kent. Wanneer je hulp krijgt met het doorbreken van deze neerwaartse spiraal, leer je om vanuit jouw autonome volwassene te handelen en kun je leren om bewust uit het isolement te stappen. Je kunt dan ook leren omgaan met onrealistische angst voor de ander of voor autoriteitsfiguren.

De ervaringen vanuit een disfunctioneel gezin van herkomst leiden er vaak toe dat je van kleins af aan bekend bent met controle, multitasking, snel moet beslissen en met chaotische toestanden kunt omgaan… in het volwassen leven komen deze kwaliteiten goed van pas om zelf een autoriteitspositie te bekleden, bijvoorbeeld als leidinggevende. Dat wordt vaak als fijn ervaren omdat ‘een ander mij dan niets kan maken’. Je voelt je dan veilig, want je hebt het voor het zeggen. Helaas gebeurt het vaak dat mensen die de wonden uit het verleden niet hebben geheeld, autoriteit gebruiken om hun angst te verdoezelen. Wat er dan vaak gebeurt, is het misbruik maken van de machtspositie en worden ze de autoriteitsfiguren waar anderen juist bang voor zijn en vermijden. Eigenlijk worden ze hetzelfde als de persoon die ze vroeger ook vermeden: explosief, afwijzend, kritisch, impulsief, etc. Alleen wellicht zonder zelf een verslaving of een stoornis te ontwikkelen. Hiermee wordt het isolement en het gebrek aan gezonde relaties in stand gehouden.

Ik sluit af met een voorbeeld uit de praktijk: “Ik ben opgegroeid in een huishouden waarbij veel en vaak geschreeuwd werd, uit het niets was er een hoop bombarie. Mijn vader had een donkere blik en mijn vrienden waren bang voor hem. Mijn moeder kon haar emoties niet reguleren en was als een wandelende vulkaan; ze kon zomaar uitbarsten en men vond het dan wel ‘grappig’. Ik schaamde me altijd. Wanneer ik nu, in mijn volwassen leven, merk dat er spanningen zijn, krimp ik ineen, zelfs als ik alleen maar toeschouwer ben. Ik voel me ongemakkelijk en ben in afwachting van de volle laag. Tijdens de therapie heb ik geleerd dat de gedragingen vanuit mijn gezin van herkomst niet standaard zijn en dat er gezondere manieren zijn om uiting te geven aan irritaties of onenigheid. Door erover te spreken ontstaat er ook ruimte voor kwetsbaarheid en dat geeft dan weer een diepere laag in de vriendschap of relatie.”