‘Omdat we het altijd zo doen’ – Claudia over ‘magische’ handelingen op de operatiekamer

Als leerling had ik er een hekel aan: collega’s die als antwoord op mijn ‘waarom wordt ... gedaan’ zeiden: ‘omdat we het altijd zo doen’. Punt één, je leert er geen reet van. Punt twee, volgens mij toont de ‘oudgediende’ hiermee aan geen sjoege te hebben van het nut of de onzin van wat ze aan het doen zijn.

Evidence based

Een deel van deze fenomenen zijn van oudsher ontstaan, omdat men dit zo deed en ze nu vanuit gewoonte en overlevering blijft uitvoeren. Hoe evidence based is het dan, kan je je afvragen. Héél vroeger stond een chirurg in ons ziekenhuis sigaar-rokend te opereren. Volgens de assistenten die met de betreffende arts werkten, moest de omloop regelmatig even as aftikken, om te voorkomen dat er partikels in de wond vielen. Dat was destijds vermoedelijk best practice en niemand had ooit van partikels gehoord.

Redenen

Maar goed, ook in 2020 worden er nog zogenaamde ‘magische handelingen’ uitgevoerd. Handelingen waarvan niet bekend is of ze werkelijk helpen. Ze worden gedaan omdat het goed voelt (bijgeloof), omdat het altijd zo gedaan werd, omdat er niet uit te zoeken is of het werkelijk zinvol is en zo zijn er nog veel meer redenen. ‘De infectiecijfers zijn laag, dus waarom zouden we veranderen?’

Welke zijn het?

Nu zijn jullie vast nieuwsgierig om wat voor handelingen het gaat. Ik verzamelde er een flink aantal, in samenwerking met collega’s – bekenden van mij – , uit mijn ziekenhuis, de regio en zelfs een paar landelijk verspreid opererende assistenten.

Simsalabim

De handeling die verreweg het meest genoemd werd is ‘Simsalabim’. Die naam kende ik persoonlijk niet. Het gaat hier om het ‘poetsen’ van de huidranden met chloorhexidine of een andere desinfectans voordat de nietjes erin gaan. Met name bij de orthopedie wordt dit gedaan. Is dat bewezen effectief? Volgens mij niet… Kan het kwaad? Misschien, aangezien er alcohol in de meest gebruikte desinfectantia zit en die op de tere weefsels onder de huid terecht komt. Als we al geen alcohol op slijmvliezen willen gebruiken, moeten we dit dan willen? Ik zou zeggen, praat er eens over in jouw ziekenhuis… ;-)

Anesthesie

Niet alleen aan de operatieve kant van de doeken zijn er handelingen waarvan men niet zeker weet of ze ‘werken’. Ook bij de anesthesie kunnen ze er wat van. Denk aan het pre-oxygeneren waar de ene anesthesioloog bij zweert en wat volgens een andere totale kul is.

Keeltampon

Vroeger werd er bijna altijd ‘een keeltampon’ (prop gaasmateriaal) ingebracht bij bloederige ingrepen in het keelgebied. Hiermee zou post-operatieve misselijkheid door bloed in de maag voorkomen kunnen worden. Tegenwoordig wordt dit nog maar zelden gedaan. Ook cricoïddruk bij een crashinductie (snelle intubatie bij niet-nuchtere patiënt, in spoedsituaties) is geen gangbare handeling meer.

Desinfecteren

In principe is het genoeg om eenmalig desinfecterende vloeistof aan te brengen op het operatiegebied. Deze vloeistof is vaak rood/roze/paars gekleurd, zodat goed zichtbaar is of je overal bent geweest. Een belangrijke eis is dat de desinfectans voldoende tijd krijgt om in te trekken. Als de vloeistof volledig opgedroogd is, kan er worden afgedekt en is het gebied voor zover mogelijk ontdaan van (schadelijke) bacteriën op de huid.

Blijven poetsen

Er zijn echter specialismen/doktoren die zweren bij twee of zelfs drie keer ‘poetsen’ voordat er afgedekt wordt. In het verlengde hiervan zet men vaak de operatielampen alvast op het gedesinfecteerde gebied om het ‘sneller te laten drogen’. Mooie kul nu er op de meeste operatiekamers met LED lampen wordt gewerkt (die nauwelijks hitte afgeven).

Afdekken

Zelf vind ik het doekje onder de stuit bij (bijvoorbeeld) een sigmoïd resectie een vreemd fenomeen. Voor de ‘leken’ onder de lezers: bij een darmoperatie vlakbij het uiteinde van het darmstelsel (rectum of sigmoïd) kan je ‘van onderaf’ een aansluiting (ofwel anastomose) maken. Dan ga je na het verwijderen van een stuk darm met specifiek instrumentarium rectaal naar binnen om weer passage mogelijk te maken.

Heeft dit zin?

Je kunt je voorstellen dat dit gebied bacterie-technisch uitgesproken vies is. Hoeveel zin heeft het dan om een steriele doek onder de billen van de patiënt te duwen (met groot gevaar op onsteriel raken van degene die de doek plakt).

Prepareren

De ingreep zelf verloopt over het algemeen heel wetenschappelijk onderbouwd. Toch zijn er nog oude gebruiken en vormen van bijgeloof actief. Denk aan het acht tellen dichtknijpen van mechanisch hechtmateriaal (zoals GIA’s, CEEA staplers etc.) om ‘goede hechting’ en ‘goede afdichting’ te bereiken. Volgens mij is dat nergens voorgeschreven…? Of heb ik dat mis? Ik snap het wel, want naadlekkage is ongeveer de nachtmerrie van elke GE (gastro-intestinale) chirurg.

Dikke drab

Het dichtbranden van het stompje van de appendix, of dit stukje darm zelfs met pvp (Povidon jood-oplossing) afnemen is volgens mij ook folklore… Eén van mijn collega’s vertelde zelfs dat er na het plaatsen van een heup- of knieprothese gespoeld wordt (of werd?) met D.D. (Dikke Drab, oftewel pvp; sommige zaken gaan in verschillende huizen schuil onder verschillende namen).

Spoelen

Spoelen gebeurde vroeger zo ongeveer standaard bij buikoperaties. Terwijl er nu is aangetoond dat de verspreidingskans van een eventuele infectie daar juist door toeneemt! Hetzelfde geldt voor tumorspill (verspreiding van cellen die zich weer kunnen nestelen en een metastase veroorzaken). Spoelen met demi-water bij mamma-chirurgie wordt om die reden ook niet meer gedaan.

Sluiten

Vroeger moest er een zo dik mogelijke hechtdraad gebruikt worden, om een platbauch (het openspringen van de buik bij het herstel na een ingreep) te voorkomen… Tegenwoordig is de trend weer dat de draad dunner moet. Kleine steekjes schijnen belangrijker te zijn dan de dikte van de draad. Je leest het al: gelukkig gebeurt er heel veel wél wetenschappelijk onderbouwd en wordt er geleerd van EBP (Evidence Based Practice). Maar ik weet niet of de wondspray die we bij testikelchirurgie na de ingreep gebruiken nu werkelijk helpt…

Tegenstrijdige geluiden

Dan is er nog het fenomeen incisiefolie. Een laagje doorzichtig folie (Opraflex/Ioban) wordt over het wondgebied geplakt dat niet door steriele doeken is afgedekt. De gedachte hierachter is dat de bacteriën die eventueel zijn overgebleven, niet vanuit de huid ‘in de wond kunnen vallen. Klinkt prima toch? Nou, er klinken op de OK weleens geluiden dat het niet zo goed zou zijn als wordt beweerd. Mijn beperkte literatuuronderzoek voor dit blog leverde echter nagenoeg geen nadelen op. Onder de folie heerst een vochtig milieu wat de wondgenezing bevordert (doordat de fibrine in de huid niet uitdroogt). Toch maar bij alle specialismen gaan afplakken dan?