Blogger Verena: 'Er ontstaat zodoende een vicieuze cirkel waarbij de onveilige situatie in stand wordt gehouden'

De Polywat?!? Ja, een lastig woord: De Polyvagaal theorie, ontwikkelt in de jaren ‘60 door de Amerikaanse psychiater Stephen Porges. Hij deed neurobiologisch onderzoek naar het autonome zenuwstelsel. Zijn theorie biedt een model om de relatie tussen stress en klachten te begrijpen vanuit onze oude hersenstructuren. De nervus Vagus, waarnaar deze theorie is genoemd, maakt deel uit van het autonome zenuwstelsel.

Het autonome zenuwstelsel zorgt voor vele automatische functies, zoals het regelen van de hartslag, de spijsvertering en de lichaamstemperatuur. Het scant, zonder dat wij er iets voor hoeven te doen, voortdurend de omgeving op signalen van veiligheid en van gevaar zodat we hierop adequaat reageren.

Bij het scannen zijn er 3 algemene, hiërarchische toestanden:

1. Veiligheid - je voelt je kalm, ontspannen en verbonden met de mensen om je heen.
2. Mobiliserend - er is gevaar. De hartslag en ademhaling versnellen, de spieren spannen aan, er komen adrenaline en cortisol vrij zodat je de dreiging aankunt middels een vlucht- of vechtreactie.
3. Immobilisatie - wanneer het gevaar dermate groot is dat je er niet van kunt vluchten en er niet tegen kunt vechten, dan volgt bevriezing. Het schakelt je uit waarbij de hartslag, bloeddruk en lichaamstemperatuur daalt en er pijnstillende endorfines vrijkomen.

Bij een goed functionerend autonome zenuwstelsel, ga je door de dag heen ongemerkt van de ene toestand naar de andere: het ene moment ben je klaar voor actie (je gaat een stuk fietsen) en het volgende moment voor rust en herstel (je gaat bijkomen met een kopje thee). Op deze manier blijft het autonome zenuwstelsel flexibel. We schakelen dan tussen de verschillende toestanden. Dit helpt om veerkrachtig te blijven in de omgang met stress en negatieve gebeurtenissen.

Een ongeluk meemaken kan als een stressvolle en traumatische gebeurtenis worden ervaren. Er is gevaar gesignaleerd en je lichaam handelt ernaar. Als het autonome zenuwstelsel ontregelt raakt door deze gebeurtenis, kan het daarna moeilijk zijn om onderscheid te maken tussen een veilige situatie of gevaar. Hierdoor reageren we niet op een gezonde manier en staan we ‘aan’, als in een staat van overleven. Je kunt je voorstellen dat dit ontzettend vermoeiend is. Een gezellige verjaardag kan beangstigend worden of een vergadering op het werk kan als bedreigend voelen. Je herkent jezelf niet meer.

Trauma schaadt ook ons vermogen tot verbinding. Er ontstaat zodoende een vicieuze cirkel waarbij de onveilige situatie in stand wordt gehouden. Je hebt een ongeluk gehad, een shocktrauma, dit heeft onder andere gevolgen voor de werksituatie (er komen zorgen bij: behoud ik mijn baan? Hoe moet het financieel? Wat moet ik dan gaan doen?) wat voor stress zorgt en hiermee het systeem gevaar detecteert, je voelt je eenzaam en onbegrepen (door collega’s, artsen, UWV, familie) waardoor je nog meer uit verbinding gaat en het steeds moeilijker wordt om naar de veilige toestand te keren. Dit kan zelfs chronische vormen aannemen wanneer het autonome zenuwstelsel geen onderscheid meer kan maken tussen een onveilige gebeurtenis in het verleden en de veiligheid in het heden.

Het is mogelijk om het autonome zenuwstelsel weer te leren schakelen tussen de verschillende toestanden. Therapie waarbij je ontdekt wat jouw persoonlijke triggers zijn, welke signalen jouw systeem oppikt en als gevaar interpreteert. Welke stressoren voor een bepaalde reactie zorgen en vervolgens leer je om op een nieuwe manier hiermee om te gaan. Langzaam herprogrammeer je het autonome zenuwstelsel om veiligheid van gevaar te onderscheiden.