'Als we lang te dicht op elkaar zitten komen er gevoelens van ongemak en frustratie'

Over lange smalle gangen, vele deuren links en rechts, belevingshoekjes en dwalende zielen, loop ik over een pg-afdeling. Ik ben gevraagd voor een consult bij een bewoner die steeds agressiever wordt.

Nadat we de casus hebben besproken vraag ik of ik de afdeling mag zien. Dit is een belangrijk onderdeel van mijn werk. Niet alleen om de sfeer even te proeven, maar ook om te zien HOE en met WIE iemand woont. De collega van de afdeling neemt mij mee en vertelt enthousiast over de unit. 'We hebben het expres niet te druk gemaakt', zegt ze.

Her en der zijn de (voorheen) kale muren opgeleukt met muurstickers. Onderweg waan ik mij in een museum van oudheden. Ik ben het met haar eens...niet te druk. De huiskamers zijn klein met weinig daglicht. Er wonen in totaal 48 mensen dicht op elkaar met weinig persoonlijke ruimte. Ondanks dat ieder een eigen appartementje heeft, lopen de meeste mensen rond of zitten ze in de huiskamers. Dan komen we bij een belevingshoek. Het is een strand tafereel met echte zee geluiden. Boven in het plafond hangt een lichtbak met wolken. 'Hier word ik altijd zo rustig', zegt de collega, 'en dat licht is zo fijn.'

Wonen in een verpleeghuis omdat de ziekte dementie in je hoofd is gekropen. Zoveel als we er vanaf weten, hoe weinig de architect heeft opgelet tijdens het tekenen van de gebouwen. Ja, iedere vierkante meter is duur, dus alles wordt compacter en gaat de lucht in. In drukke woonwijken drommen torenhoge gebouwen op. Geen tuinen, kleine (gevaarlijke) balkons en weinig daglicht. Geen direct contact met de grond en de buitenwereld. Te veel mensen op een vierkante meter. Het effect van 'crowding' is dat bewoners onderling frustraties oplopen en sneller boos op elkaar worden. We doen een beroep op elkaars tolerantie, maar in hoeverre kunnen we deze eigenschap volledig verwachten van de mens wiens brein defect is? Daarnaast neemt tolerantie de frustratie niet weg.

De collega vertelt dat iedereen de afdeling af mag maar ze dan wel een tag om moeten. Echter, de weg naar beneden zit verstopt. Het idee 'vrijheid geven', 'je mag van de afdeling af', is iets wat we gelukkig steeds vaker zien en een 'zinvolle' daginvulling geeft (hoe raar dit ook klinkt). Maar de weg naar buiten moet dan wel herkenbaar zijn.

We vinden het allemaal fijn als de sfeer in de woongroep goed is en vaak wordt er op die goede sfeer aangestuurd. Maar hoeveel grip heb je hier nu daadwerkelijk op?

Er zijn drie factoren die van belang zijn als een groep gaat samenwonen:

1. Cliëntfactoren zoals type aandoening, aanleg en karakter (kort lontje, sociaal of de einzelgänger) en de mate van aanpassingsvermogen.
2. Medewerkersfactoren zoals kennis van de omgangskunde, de werkdruk en de eigen mate van starheid in het werk.
3. De omgevingsfactoren zoals te veel of te weinig prikkels, geuren, daglicht en voldoende ruimte

Wanneer deze drie factoren uit balans zijn, heeft dit directe gevolgen voor de harmonie in een groep. Helaas (maar vaak) hebben we geen invloed op deze drie factoren, want zoals gezegd is een gebouw een gebouw en niet altijd optimaal voor de pg-zorg. Daglicht bijvoorbeeld is erg belangrijk voor je dag-nachtritme en daarmee de aanmaak en afbraak van melatonine (een stofje wat we nodig hebben om te gaan slapen). Tevens speelt dit een rol bij het bekende sundown-syndroom (de onrust zo tegen 17 uur).

Ruimte is letterlijk en figuurlijk van belang. Als we lang te dicht op elkaar zitten komen er gevoelens van ongemak en frustratie. In het geval van de bewoner met agressie spelen enkele factoren een rol in zijn welzijn. De conclusie is dat de wijze waarop we mensen samen laten wonen niet altijd optimaal is en wij - de zorgverleners - daar niet altijd grip op hebben.

Kijk eens wat vaker rond op je afdeling en kijk daarbij door de ogen van de bewoner. Misschien is er iets wat je wél kunt doen. Ga naar buiten, werk met daglichtlampen, haal het buiten naar binnen en tot slot; niet heel de dag hoeft vol te zitten met activiteiten. Rust en voorspelbaarheid zijn wijze raadgevers.