'Hebben die onzichtbare mensen zijn spullen ingepakt voor zijn nieuwe reis?'

Het komt niet vaak voor dat mensen die dit zelf ondergaan, helder kunnen verwoorden wat zij meemaken. Zij wanen zich dan in wat zij zien. Wij zeggen dan: 'Hij of zij ziet dingen die er niet zijn'. Het wordt weggeschreven onder bijwerkingen van de morfine of slaapmiddelen. Of ze worden gezien als een mogelijk onderdeel van terminale onrust. Het heeft geen zin om tegen deze mensen te zeggen dat het er niet is, want het is iets wat zij als ‘echt’ ervaren. Er tegenin gaan, kan tot boosheid leiden bij degene die het ondergaat.

Het wanen kwam ik al tegen toen ik in de wijk werkte. Een mevrouw vertelde dat er een man in haar kamer stond. Dat kon zij via de spiegel in haar kast zien. Maar als zij dan gewoon in haar kamer keek, stond er niemand. Maar ze was er zo zeker van. 'Zie jij dat niet? Heb je een bril nodig ofzo?', zei ze boos.

Of die mevrouw die de hele tijd een kitten in haar huis zag lopen. Ze had er zo'n medelijden mee en kreeg hierdoor geen rust. Om haar gerust te stellen, ben ik boven in al haar kamers gaan ‘zoeken’ en deed ik net of ik het babypoesje de deur uit joeg. Dat gaf haar weer enkele momenten rust. Totdat ze na een half uur weer belde dat er zwarte kraaien van een halve meter tegen het raam van haar huis aanvlogen. Ik fietste snel terug om zwaaiend voor haar raam de vogels weg te jagen. Wat moet dat toch angstig voor haar geweest zijn!

Het spannendste moment in het hospice was bij een man die zich weer in zijn jongere jaren waande. Ziek, instabiel op zijn benen en bepakt met een drain- en katheterzak klom hij op zijn bed om het plafond schoon te gaan maken. Met veel moeite kregen zijn vrouw en ik hem weer zittend op het bed. De onrust bleef echter zo sterk aanwezig, dat hij een gevaar werd voor zichzelf. Hij weerde ons zo sterk en agressief, dat het noodzakelijk was om een huisarts met een assistent te laten komen. Zij konden hem alleen nog maar onder dwang en met een slaapmiddel kalmeren.

Natuurlijk is er medicatie tegen wanen. We gebruiken veelvuldig Haldol. Het helpt echter niet altijd of maar gedeeltelijk. Waanbeelden: het is een opmerkelijk fenomeen en intrigeert mij zeer. Is er meer dan wat je met het blote oog kunt zien? Is het iets wat er echt niet is of is het een overgang naar een onzichtbare wereld? De wetenschap is er zeker van: verwardheid of waanbeelden in de laatste levensfase zijn hallucinaties, met als grondslag medicatie. Mijn bedenkingen hierbij werden bevestigd door Joop.

Joop heeft longkanker. Het is een rustige man die altijd alleen heeft geleefd en gewend is om alleen te zijn. Hij heeft alles op een rijtje. Hij heeft weinig vertrouwen in medicatie en houdt dit dan ook stevig in eigen beheer. Onnodig lijden is niet nodig in de laatste levensfase, maar Joop kiest er liever voor te lijden dan verdoofd te worden door medicijnen. Ondanks zijn toenemende benauwdheid en kortademigheid accepteert hij alleen het minimale aan medicatie. Joop stelt zijn rust en privacy zeer op prijs en klaagt ineens: 'Wat doen al die mensen daar bij mijn kamerdeur? Wat een drukte!' Voor ons is er echter geen mens te zien.

Bij aanvang van mijn nachtdienst help ik Joop met het omkleden voor de nacht. 'Zijn die mensen er nog steeds?', vraag ik belangstellend. Hij beaamt dit en zegt dat ze al zijn mandarijnen (die op zijn kast liggen) staan op te eten. Ik informeer Joop over dat dit een bijwerking van de morfine kan zijn (twee tabletjes van 10 mg; wat hij al meer dan een week gebruikt). Ook vertel ik dat er druppels bestaan (Haldol) die kunnen helpen tegen deze hallucinaties. Joop grijpt dit met beide handen aan, want een verwarde geest is het laatste wat hij wil. Na een belletje met de huisartsenpost mag ik hem de druppels geven. Voordat hij gaat slapen, spreek ik met hem af dat hij zal alarmeren als de waanbeelden niet verdwijnen.

Na een uurtje klinkt het alarm. In zijn kamer aangekomen, zie ik hem op de rand van het bed zitten. Kortademig van de inspanning ga ik bij hem zitten. Ik geef hem de tijd om op adem te komen. Dan zegt hij met een zorgelijke lach: 'Ze stoppen nu ook al mijn spullen in een doos.' Hij wijst naar de hoek van zijn kamer. 'Ze moeten toch ergens naar binnen gekomen zijn? Heb jij dat gedaan?', vraagt hij serieus.

Joop praat helder en is rustig. Als je niet wist dat hij ziek zou zijn, zou je hem niet als ‘verward’ bestempelen. Ik neem Joop serieus, maar vertel wel dat ik niemand in zijn kamer zie. 'Wat gek, ik zie echt niemand! Zou het helpen als ik ze wegstuur?' Hij haalt zijn schouders op en lacht. Hij zegt dat ik het maar moet proberen. Ondanks dat ik vraag of die mensen de kamer willen verlaten zodat Joop kan slapen, blijven ze volgens hem aanwezig. Om te bewijzen dat ik ze echt niet zie, vertel ik Joop dat ik op de plek ga staan waar volgens hem mensen zijn. Ik sta op en loop naar de hoek van zijn kamer. Ik zwaai met mijn armen en zeg: 'Kijk, Joop, ik kan hier gewoon staan!' Terwijl ik dit zeg, voel ik een koude gloed van mijn tenen tot mijn kruin door mijn lichaam stromen. Door kippenvel gaan mijn haren recht overeind staan. 'Je loopt dwars door ze heen!', zegt Joop.

Ik doe mijn verpleegkundige plicht door hem nogmaals Haldoldruppels te geven, zoals voorgeschreven door de dienstdoende arts. Vol goede moed neemt Joop deze in en hij gaat weer liggen om te gaan slapen. Het slaapmiddel dat hij mag nemen, weigert hij. 'Ik blijf liever helder', zegt hij. Ook deze tweede dosis Haldoldruppels hebben niet geholpen en na een onrustige nacht overlijdt Joop in de middag die volgt.

Hebben die onzichtbare mensen zijn spullen ingepakt voor zijn nieuwe reis? Hebben deze mensen Joop opgehaald en meegenomen naar een onzichtbare wereld? Een antwoord van Joop zal ik niet meer krijgen. En van de wetenschap? Soms voel je meer dan het ‘weten na meten’...

Grenzen vervagen

Verleden, heden en toekomst lijken te vervagen

over de grens van tijd heen te gaan

De wetenschap probeert het te verklaren

en noemt het ‘terminale onrust’ of een ‘waan’

Je bent onrustig en wilt uit bed

en zegt vastberaden: 'Ik moet mijn werk doen!'

Je verkeert in het verleden

want je bent al 10 jaar met pensioen

Je pakt de hand van je vrouw

en zegt liefdevol en helder:

'Je bent het mooiste wat mij is overkomen!'

en zinkt meteen weer weg in je dromen

Je gezicht gaat ineens stralen

je wijst in de ruimte en zegt: 'Mama!'

Is het de toekomst of het verleden?

want zij is al 30 jaar overleden

Wat zie je? Waar ben je?

Ik heb geen idee

De grenzen vervagen

en nemen jou langzaam mee

Om te eindigen met een glimlach

op jouw ontspannen gezicht

Meegenomen over grenzen,

op weg naar het Goddelijk licht

Dit is Esther:

Ik ben Esther en werk na 18 jaar in de wijk sinds 2019 als hospiceverpleegkundige bij Careyn DWO/NWN. Het werken in een hospice brengt mij veel ervaringen, bijzondere momenten, inzichten en emoties. Schrijven helpt me om te verwerken wat ik allemaal meemaak. Met het delen van mijn verhalen wil ik graag het taboe rond de laatste fase van het leven doorbreken. Want we praten er niet graag over, weten er niet veel van en willen er al helemaal niet aan denken. De laatste levensfase is echter niet alleen verdriet, maar net zoals in het ‘normale’ leven is er ook lachen, genieten, huilen, sarcasme, lol, boosheid en ja, zelfs feesten. Ik schrijf verhalen en gedichten om deze fase van het leven in het licht te zetten. Meer verhalen lezen? Klik hier voor mijn Facebookgroep: ‘De laatste bladzijde -hospice verhalen en gedichten-.'