Diederik Gommers: 'Ik maak me zorgen over een vroege tweede golf'

Over Diederik

Voor wie Diederik Gommers nog niet kent, hier een korte beschrijving van zijn leven. Diederik (Antonius Maria Paulus Johannes) Gommers (56 jaar) is een Nederlandse arts met intensieve zorg als medisch specialisme. Hij is werkzaam als intensivist bij het academisch ziekenhuis Erasmus MC in Rotterdam en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor Intensive Care. Gommers werd geboren in Gorinchem, maar groeide op in Udenhout (één van de epicentra tijdens de eerste coronagolf). Hij promoveerde in 1998 en in 2014 werd Gommers benoemd tot professor aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Tijdens de coronacrisis neemt Gommers als specialist deel aan het Outbreak Management Team, dat het kabinet-Rutte III adviseert over volksgezondheidsmaatregelen om de verspreiding van de virusziekte Covid-19 terug te dringen en de ziekenhuisopnames te reguleren.

Een van je stellingen bij het verdedigen van je proefschrift was: 'Als het drinken van goede wijn interfereert met je werk, wordt het tijd om minder te gaan werken'. Hoeveel tijd heb je het laatste half jaar gehad voor het drinken van wijn?

'Wat een leuke vraag, zeg! Nou, begin juli heb ik twee weken vakantie gehad en lekker gezeild in Zeeland. Eind augustus heb ik nog een weekje vrij en ook dan gaan we met een motorbootje varen in Overijssel. Ik ben geïnspireerd door het leuke televisieprogramma van André van Duin, waarin hij door Nederland vaart. Misschien dat ik dan ook weer eens tijd heb om een boek uit te lezen. Toen de crisis net toesloeg, heb ik wel minder wijn gedronken. Het was toen echt heel druk, maar ik heb ervoor gezorgd dat ik snel weer een momentje in de dag had waarop ik even kon genieten. Dat is namelijk ook wel mijn manier om weer contact met mijn gezin te hebben. Als ik thuiskom roep ik altijd 'borrelen' en dan vertellen we elkaar over de dag. Zo kan ik ook mijn verhaal kwijt en weet ik wat er in het leven gebeurt van mijn kind dat nog thuis woont.' 

Hoe zag een dag tijdens de piek eruit?

'Tijdens de piek was het echt wel heel erg intensief. Ik vertrok om zeven uur 's ochtends naar het Erasmus. Dan werkte ik de hele dag, vervolgens had ik webinars voor kennisuitwisseling en dan was ik rond het avondeten thuis. Ook in de avond ging ik dan nog verder. Of ik werd opgehaald om naar een televisieprogramma te gaan, waar ik dan weer rond middernacht van terugkwam. Gelukkig had ik in de meeste weekenden wel vrij, zodat ik even op adem kon komen.'

Ben jij wel eens bang geweest voor het virus? Niet bezorgd, maar echt bang?

'Ik heb het al vaker gezegd, maar toen we in de buurt van de volledige bezetting van de IC-capaciteit kwamen, kneep ik hem wel. We hadden toen berekend dat, als de toename van 100 patiënten extra op de IC per dag nog vijf dagen langer duurde, we in de buurt van die maximale 2400 bedden zouden komen. Ja, toen vond ik het wel echt heel spannend. “Het gaat ons toch niet gebeuren dat het niet gaat lukken en dat er dus in Nederland echt grenzen zitten aan ons zorgsysteem”, dacht ik toen. Dat hield ik eigenlijk niet voor mogelijk. Maar gelukkig gingen de aantallen net daarvoor dalen.'

Er zijn nu 1150 IC-bedden, er wordt opgeschaald naar 1700 bedden en uiteindelijk naar 2400 bedden, maar is hiervoor wel het IC personeel opgeleid? En hoe lang duurt dat?

'Ja, dat is een belangrijke vraag natuurlijk. In maart hadden we natuurlijk geeneens de IC-bedden, die zijn er nu wel, maar de IC-verpleegkundigen kunnen we natuurlijk niet vermenigvuldigen. Het opleiden van een IC-verpleegkundige kost gemiddeld 18 maanden, als er al genoeg verpleegkundigen opgeleid zijn die die stap ook willen maken. Maar je hebt ook al weer een tekort aan verpleegkundigen. Dus eigenlijk is personeel het grootste probleem. Dus de oplossing die nu wordt gekozen is dat IC-verpleegkundigen meer patiënten gaan doen per persoon en dat ze dan hulp krijgen van niet-IC-verpleegkundigen of medische studenten. Maar dat maakt het wel heel moeilijk, want die IC-verpleegkundige krijgt dan echt heel ander werk. Daarboven op speelt natuurlijk dat het echt teamwerk is en je ook gewoon aan elkaar moet wennen.'

Kunnen we dan in 2020 wel een tweede golf aan met 1700 bedden, is daarvoor genoeg personeel?

'Uiteindelijk zijn het wel hele zieke patiënten die je moet helpen, dus je moet echt op elkaar ingespeeld zijn. Het liefst zou je blindelings op elkaar willen vertrouwen. Dat betekent dus ook, dat als we dit jaar een tweede golf krijgen, dan hebben we opnieuw dezelfde mensen nodig die ook bij de eerste golf de ICs draaiende hebben gehouden. Dit zal dus wederom ten kosten gaan van de reguliere zorg, want het is niet haalbaar om allebei te doen. We hebben van de andere kant ook wel weer veel dingen geleerd van de eerste golf. Je vraagt echter nog al wat van de verpleegkundigen, ze moeten eigenlijk heel flexibel zijn. Bij de eerste golf gaat dat nog, bij de tweede golf misschien ook, maar de derde golf wordt het nog lastiger. Ik maak me daar wel zorgen over.'

In een interview met het Parool las ik dat er drie type corona patiënten zijn die een verschillende aanpak vergen, in hoeverre kan dit wat lucht geven qua capaciteitsdruk?

'Ja, we kunnen klinisch beter vaststellen wat het beste behandelprotocol is en dan ook gelijk toepassen. We weten wat ons te wachten staat. We hebben alleen nog geen studies kunnen doen of data kunnen verzamelen over de impact van die specifieke maatregelen. Je hoopt dan dat een patiënt eventueel helemaal niet naar de IC hoeft of dat de patiënt er korter ligt, waardoor er minder lang gebruik wordt gemaakt van de capaciteit. Bijvoorbeeld een behandeling bij een ziekenhuisopname met een steroïde, in sommige gevallen een IC opname, of je hoopt dat ze korter op de IC liggen omdat de trombose vooral problematisch is en dat bloedverdunners best wel goed helpen en dat daardoor hun zuurstoftekort afneemt. Van deze twee behandelingen verwacht ik absoluut resultaat, maar om dat door te kunnen vertalen in minder benodigde bedden heb je echt concrete data nodig en dat is er nu nog niet.'

Je hoort steeds meer verhalen over de bloedeffecten die door Covid worden veroorzaakt, terwijl er eerst veel focus lag op de luchtwegeffecten. Is Covid-19 nou meer een bloedziekte of een luchtwegziekte?

'Nu wordt het wel een beetje technisch, maar het lijkt inderdaad dat mogelijk het virus meer de vaatwandcel aantast en dat kennen we ook wel van eerdere ziektebeelden. Dat kan het effect van een infectie zijn, dat het aan de ene kant doorschiet naar een stolling of het schiet door naar inflammatie (ontsteking). Dat laatste kan weer doorschieten naar een hyperontsteking (cytokine storm) en die zou je ook weer met steroïde willen behandelen, maar ook steroïde geven aan de endotheelcel zou mogelijk minder trombose geven. Er zijn ziekenhuizen waar al in een vroeg stadium steroïde werd toegediend en daar zou sprake zijn van minder trombose. Dus die verschillende behandelingen zijn we nu naast elkaar aan het zetten om van te leren.'

Zou je ook andere dingen adviseren bij een eventuele tweede golf voor het bezoeken van verpleeg- en verzorgingshuizen? Er was tijdens de eerste golf veel sprake van eenzaamheid.

'Eigenlijk zou iedere familie dat gesprek met elkaar moeten aangaan, wat ze echt belangrijk vinden. Als een ouder iemand (red: 80+) met het virus besmet raakt en ziek wordt, dan is het wel echt gevaarlijk. Je wordt dan namelijk waarschijnlijk niet op de IC behandeld en dan is de kans misschien wel 50% dat je overlijdt. Dat risico van eenzaamheid is natuurlijk ook afschuwelijk. Je gunt niemand om te sterven en al helemaal niet eenzaam. Maar je wilt dus ook niet dat het virus binnen waait in een verpleeghuis, want dan steek je elkaar meer aan. Dus het gaat echt om het goed uitvoeren van alle hygiëne maatregelen. Misschien moet je dus wel bezoekers in steriele pakken doen om het risico van besmetting uit te sluiten én daarnaast ook geen eenzaamheid. Het is een hele moeilijke balans.'

Wat is jouw duiding van de toegenomen besmettingscijfers? Is dit een inhaaleffect bij jongeren?

'Dat zou kunnen. Je ziet wel dat de jongeren meer last hebben van de maatregelen. Na zoveel maanden willen ze weer graag hun oude levensstijl oppakken en je ziet dat de ouderen toch iets meer afstand nemen. Op vakantie ging ik een dagje winkelen, maar dat doe ik dus niet meer. Je neemt voor jezelf besluiten waar je wel en niet aan blootgesteld wilt worden en je ziet bij jongeren dat ze toch graag met elkaar zijn. En dat maakt het qua beleid wel lastig. We hadden eigenlijk gehoopt dat het meer een wintervirus zou zijn, maar je ziet nu toch al weer een toename en dat is eigenlijk te vroeg. We hadden op de herfst gerekend met onze planningen. Hier hadden we geen rekening mee gehouden. Ik moet er niet aan denken dat dit weer een tweede golf wordt.'

Je ziet maar weinig ziekenhuis en IC opnames en overlijdens?

'Klopt, dat is ook moeilijk. Moet je nu paniek gaan maken of niet? Ik zie maar weinig opnames. Maar misschien moet er wel een goed signaal worden gegeven, want in principe begon het ook zo in februari. Het klopt dat er nu meer jongeren besmet raken en we zien nauwelijks jongeren op de IC, dus zolang het onder de jongeren blijft is het goed. Wel is het logisch dat jongeren weer omgaan met ouderen.'

Moeten we dan naar besmetting kijken of naar IC opnames in relatie tot maatschappelijk ingrijpen?

'Het gaat uiteindelijk om het totaal aantal overlijdens. Dat is ons doel om te minimaliseren en natuurlijk kijken we naar het individu daarbinnen. Dus wat je nu ziet dat jongeren ziek worden en zichzelf in quarantaine zetten, dat is een goede maatregel. En tot nu toe (6 augustus 2020) gaat dat goed, maar of dat over twee weken nog goed gaat, dat weten we nu niet zo goed. We moeten eigenlijk een soort levensstijl vinden die acceptabel is en waarmee het virus onder controle is. We kunnen allemaal wel thuis gaan zitten, maar dat is ook lastig.'

Je zou bijna die scheiding aan willen brengen tussen jongeren (50-) en ouderen (50+) misschien?

'Ja, maar dat betekent dus in mijn gezinssituatie dat ik moet zeggen dat mijn kinderen niet meer bij mij thuis moeten komen. Of dat ze op kamers moeten gaan om dat contact te minimaliseren.'

Denk je dat het virus uiteindelijk helemaal gaat verdwijnen?

'Uiteindelijk hoop ik dat we het via een vaccin onder controle gaan krijgen. En dan gaat het daarmee verdwijnen, maar het verdwijnt uiteindelijk nooit helemaal, maar dan heb je zoveel mensen met anti-stoffen dat het virus zich nagenoeg niet meer kan vermenigvuldigen.'

Een andere stelling uit je proefschrift was: “Het selectief achterhouden van informatie is geen Iiegen, maar heeft wel dezelfde intentie.” Hoe vaak heb je het afgelopen half jaar selectief informatie achterhouden en waren dat in alle gevallen compromissen (de essentie van het leven, volgens Amos Oz, andere stelling in proefschrift)?

'Dat is een hele goede vraag. Ik wil graag heel transparant zijn over alles, maar soms heb je informatie die niet op dat moment deelbaar is. Als ik dat wel had gedaan, dan zou er paniek zijn ontstaan. Op dat moment houd ik soms informatie vast en deel ik het later. Tijdens zo’n crisis zijn er echt momenten dat je informatie hebt, waar het nog te vroeg voor is. Bijvoorbeeld over het gebruik van mondkapjes in verpleeghuizen vond ik een hele lastige. Ik ging daar niet over in het OMT, want ik ga over de Intensive Care, maar ik kreeg wel informatie onder ogen. Vervolgens werden er andere besluiten genomen dan dat ik die zou hebben gedaan. En dan is het lastig wat je met die informatie doet. Is dat dan liegen? Nee, maar je houdt die informatie achter en je komt er pas later mee naar buiten. Je hoopt dat we met elkaar de juiste besluiten hebben genomen.'

Wat is jouw visie op mondkapjes op dit moment?

'De discussie over mondkapjes is een beetje door elkaar gaan lopen. Op de intensive care dragen alle medewerkers continue mondkapjes en wat je ziet is dat er maar heel weinig collega’s ziek zijn geworden doordat ze besmet raakten door patiënten. Dus het beschermt echt. Juist voor de zorgmedewerkers is dit dus een bescherming. Andersom is het ook belangrijk, soms ben je een beetje verkouden en dan denk je: ik zit in een rooster, ik ga wel gewoon werken. Dat zit ook een beetje in onze volksaard. Het is ook echt een lastig ziektebeeld. Aan het begin dachten we dat je koorts moest hebben, dat is later losgelaten. Het zijn soms zulke vage klachten dat we als Nederlanders daar echt niet voor thuis gaan blijven van ons werk. Dus bij de minst gerichte klachten zou ik wel een mondkapje gaan dragen. Er blijft voortdurend discussie of zo’n mondkapje nou alles tegenhoudt, maar ik vergelijk het altijd met een parachute. Er is ook nooit een studie gedaan of zo’n parachute nou helpt of niet. Je kan gewoon logisch nagaan dat als je hoest of niest en er zijn grote druppels dat zo’n mondkapje helpt.'

Hoe erg het ook klinkt en met alle respect voor de corona-zieken, maar vanuit een medische professie is deze crisis toch echt het neusje van de zalm als gepromoveerd beademingsprofessor, om zoveel gevallen te zien. Heb je ook nog dingen geleerd tijdens deze crisis over de invloed en de manier van beademing die weer kunnen bijdragen aan wetenschappelijke kennis?

'Het is natuurlijk heel crue voor alle slachtoffers en patiënten, maar ik ben gepromoveerd op beademing en dan heb je een grote crisis en die gaat dan over beademing en IC zorg. Vanuit mijn vakgebied is dat natuurlijk het mooiste wat er is. En met zoveel mensen op de IC, al het onderzoek en de metingen die we doen, ik word natuurlijk helemaal enthousiast van echt mijn inhoudelijk werk. En dat is ook de reden dat ik denk dat ik ook dokter moet blijven. Soms word ik wel eens gevraagd wat mijn volgende carrière stap is, maar ik vind het vakgebied gewoon te leuk om iets anders te doen. Dit vak is zo mooi en ik doe er alles aan om bij een volgende golf alles nog zoveel beter te doen. Het ziektebeeld was toch weer anders dan we hadden doorgekregen van de Chinezen. Vanuit beademing waren het eigenlijk hele elastische longen en dat zagen we al aan de eerste metingen, maar dat kwartje viel niet gelijk. Als je dat dan toch doorhebt, maak je echt weer een stap. En ook tijdens een ARDS (Acute respiratory distress syndrome) bij een Corona patiënt, doen we dingen nu echt anders dan bij een longontsteking.'

Hoe kan de beroepsgroep zich beter later horen in het publieke debat?

'Ik denk dat we echt het moment hebben gehad om te laten zien aan de Nederlanders wat intensive-care zorg is en hoe belangrijk verpleegkundigen en verzorgenden zijn. En aandacht gaat het beste als je het positief brengt. Dus ik denk dat het heel belangrijk is dat we als beroepsgroep laten zien wat voor fantastisch werk we doen. En soms werken we veel te hard en krijgen we niet altijd de waardering die we willen, maar blijf daar het gesprek over aangaan. Ga nu naar je leidinggevende om te praten over wat je bezighoudt. Ik denk niet dat het in Nederland zin heeft om negatief te doen, ik denk dat je vanuit positiviteit meer aandacht krijg en meer kan bereiken. Het duurt altijd best lang voordat de CAO veranderd is, maar we moeten vooral bij elkaar blijven en dan ook vragen of Nederland ook een beetje meebeweegt met de zorgsector. Want ik ben het wel met de verpleegkundigen eens: aan het begin stonden ze te klappen, en hadden ze hun mond vol over dat we beter zouden worden betaald en het is nog niet over of Rutte zegt “je moet niet denken dat verpleegkundigen in een hogere schaal komen”. Waarom gaan we het gesprek niet aan met elkaar? Het gaat niet alleen over geld, het gaat over nachtdiensten en de organisatie van de zorg.'

Tijdens de crisis leek het soms alsof je andere prioriteiten had dan je direct leidinggevende bij het Erasmus Ernst Kuipers en jij was ook meer publiek bekend al op dat moment. Hoe ben je omgegaan met de hiërarchische setting, versus de je eigen visie op medische professie en eventuele politiek die daardoor heen speelt?

'Ja, dat was een mooie combi. Heel toevallig was ik vanuit het Erasmus MC voorzitter van de Intensive Care (NVIC) en Ernst Kuipers was de voorzitter van de LNAZ (landelijk netwerk acute zorg) en hij is mijn leidinggevende. Af en toe heb ik het daar zwaar mee gehad en toen heb ik daar over nagedacht en toen dacht ik: “Wat zou ik het liefste hebben als iemand onder mij in zo’n situatie zou zitten?”. Het gaat dan om eerlijkheid. Dus wat ik gedaan heb, is iedere keer als ik een interview had, wat mogelijkerwijs voor Ernst Kuipers minder fout zou zijn of minder goed zou uitkomen, dan ging ik ’s ochtends naar hem toe om 7:45 uur en dan ging ik tegen hem vertellen wat mijn standpunt was. Ook mijn kritiek op hem vanuit mijn rol als voorzitter van het NVIC. Dus ik heb het heel goed benoemd en open kaart gespeeld naar hem toe. Dan zei ik al: “Ik ga straks iets zeggen, wat voor jou niet zo fijn is, maar dan weet je het alvast”. Uiteindelijk hielp dat wel en het helpt daarbij ook dat Ernst Kuipers zo’n persoonlijkheid heeft dat hij zich ook niet voelt aangevallen. Hij ging daar heel goed mee om. Maar we hebben af en toe wel gebotst en Ernst Kuipers was er dan goed in om te zorgen dat die band dan goed bleef.'

Volgens mij vertrouwen heel veel mensen je omdat je zo eerlijk overkomt en soms ook dingen zegt die anderen niet zo goed uitkomen.

'Dat is ook zo. Het maakt mij niet uit wie er voor me staat, ik zeg wat ik vind. Het maakt dan niet uit of het Ernst Kuipers of Mark Rutte is en ik ga ook geen dingen achterhouden voor wie dan ook. We zaten echt in een ramp, dus dat kan ook niet, je moet dan echt alles zeggen wat je vindt om tot oplossingen te komen. Het ging over IC zorg, er stierven mensen, ik vond het onderwerp te belangrijk.'

Heel erg bedankt voor dit super interessante interview! 

Wil je meer van dit soort interviews lezen, volg mij dan op Facebook.