Operatieassistent Claudia - Tijden veranderen, zorgelijke zorg

* Het gaat hier om Claudia’s persoonlijke mening, dit verhaal wordt dan ook gekleurd en uit één perspectief verteld. Het voert te ver om allerlei standpunten te belichten, maar in de hyperlinks is wél meer informatie te vinden voor wie wil.

‘In 1981 konden de ramen van de operatiekamer nog gewoon open,’ schreef een oud-collega me. '‘s Morgens werd er geopereerd en ‘s middags werden de OK’s gereinigd, met véél water. De hele middag! ?' Zoals de betreffende collega al concludeerde, is zoiets tegenwoordig onvoorstelbaar. Een lege OK kost geld, dus de OK-tijd wordt zo maximaal mogelijk benut.

Tijden veranderen

Er waren nog meer grote verschillen, destijds was er nog geen recovery-afdeling, later ontstonden er pas ‘verkoeverkamers’. De collega die op mijn blog reageerde vertelde: ‘Ik heb daar regelmatig ‘s avonds late dienst gedaan aan het bed van patiënten die overdag geopereerd waren. Zelfs patiënten aan de beademing.' Toen ik dat hoorde snapte ik hoe het komt dat het beroep ‘operatieassistent’ nog altijd geen beschermd beroep is en zelfs niet in de wet BIG is opgenomen.

Ontwikkeling van het beroep

Van oudsher (vermoedelijk langer geleden dan 1981, dat heb ik niet nagevraagd) was je écht een verpleegkundige, die toevallig ook op de OK stond. Langzamerhand zijn er steeds meer taken op de OK bijgekomen en zijn er andere beroepen ontstaan. Beroepen met taken die geen enkele ‘gewone’ verpleegkundige kan overnemen, zonder een aanvullende opleiding. Het lijkt me ‘niet voor niks’ dat er een steeds verdergaande functiedifferentiatie is ontstaan. Er kón meer (technisch is er meer mogelijk dan veertig jaar geleden) er moet meer (uitgebreidere controles, meer verantwoordelijkheden) en er was ook meer nodig (geleerd uit calamiteiten in het verleden…). Dus om nog maar eens te verduidelijken wat er momenteel landelijk gezien - in mijn ogen - misgaat op de OK, som ik hieronder op welke beroepen er op de OK zijn en wat er spaak loopt.

N.B. ook in de rest van de zorg loopt er van alles spaak, maar ik heb onvoldoende verstand van andere afdelingen om daar iets over te kunnen zeggen en vinden.

Recoveryverpleegkundige

Het beroep dat nog het meest lijkt op de verpleegkundige die je op willekeurige afdelingen in het ziekenhuis kan tegenkomen is de recoveryverpleegkundige. Zij vangen op de ‘holding’ de patiënten op die op het operatiekamercomplex arriveren. Zij geven hen een infuus, ECG afleiding, bloeddrukband en andere noodzakelijke dingen die nodig zijn tijdens, voor of na de operatie. Ondertussen stellen zij patiënten op hun gemak en doen ze allerhande werkzaamheden om het de patiënt zo gemakkelijk mogelijk te maken. Ná de operatie komt de patiënt op de recovery, waar dezelfde aanvullend geschoolde verpleegkundigen hen bewaken tot ze wakker genoeg zijn om veilig terug naar de afdeling te kunnen. In de tussentijd regelen deze collega’s (in overleg met de anesthesioloog) adequate pijnbestrijding en allerhande andere zaken die het de high-risk patiënt gemakkelijk maken. Dit beroep is een specialisatie van verpleegkundige. Je moet dus éérst een MBO- of HBO-V studie afronden, bij voorkeur met ziekenhuiservaring en wordt daarna aangenomen tot recoveryverpleegkundige in opleiding. Na ruim een jaar studeren, specialiseren en werken mag je een diploma in ontvangst nemen en geheel zelfstandig werken op de holding & recovery.

Anesthesiemedewerker

De anesthesiemedewerker haalt de patiënt op van de recovery en werkt nauw samen met de anesthesioloog (een gespecialiseerde arts). Zij brengen de patiënt onder narcose of geven loco-regionale anesthesie (een blok, spinaal of andere vorm van regionale verdoving) en/of een ‘roesje’ (sedatie), zodat de patiënt de operatie veilig en pijnloos kan ondergaan. In veel gevallen staat de anesthesiemedewerker tijdens de operatie zelfstandig op de OK (onder supervisie van de anesthesioloog buiten de OK). Tijdens het hele proces worden de vitale functies van de patiënt nauwlettend in de gaten gehouden en er wordt indien nodig (medicinaal) ingegrepen om de bloeddruk, hartslag en wat al niet meer in balans te houden. Een hele verantwoordelijke taak, waar je globaal gezien 3 jaar voor naar school gaat alvorens je je anesthesiemedewerker mag noemen. Dit is een opleiding die voornamelijk in de praktijk wordt aangeleerd, maar er zit een bak met theoretische kennis achter en de opleiding is (hoewel nog niet volledig HBO erkend) wel ingeschaald als bachelor niveau (NLQF6). Toch mag vreemd genoeg iedere ‘gek’ zich anesthesiemedewerker noemen en staat dit beroep niet in de BIG wet geregistreerd… Snap jij het nog?

Operatieassistent

Net als de anesthesiemedewerkers moeten ‘wij’ een 3-jarige HBO-waardige opleiding doorlopen om ons operatieassistent te mogen noemen en dat is niet voor niks. Ook wij hebben grote verantwoordelijkheden. Wij zijn naast het bewaken van de steriliteit onder andere verantwoordelijk voor de compleetheidscontrole en we helpen met onze expertise de operateur (twee of drie paar ogen zien meer dan één, in veel kritieke gevallen kijken wij geroutineerde assistenten met de arts mee, geven we advies en denken we mee over alternatieven). We kennen alle apparatuur die gebruikt wordt, weten per specialisme van de hoed en de rand, zorgen voor het voorraadbeheer van protheses en andere essentiële zaken, en ga zo maar door. Ik ben vast nog de helft vergeten.

Grote tekorten

Terug naar het probleem waar ik het eerder in deze blog over had. Het huidige tekort aan operatieassistenten is zo nijpend dat er creatief naar personeel wordt gezocht. Er is landelijk gezien naar schatting een tekort van ca. 1000 operatieassistenten. Tel daar nog bij op dat we met ‘inhaalzorg’ te maken hebben na 2 jaar covid-afschalingen. De privéklinieken hebben hun best gedaan om bij te springen met het leveren van inhaalzorg. Daar zitten alleen ook weer allerlei nadelen aan voor de lange termijn. Net als met het verplaatsen van zorg naar het buitenland.

Allerhande ‘helpers’

Om toch te kunnen blijven opereren worden er oplossingen gezocht. Er komen altijd al geneeskundestudenten (co-assistenten en arts-assistenten) mee de OK op, nu alleen wat meer dan anders. Er wordt veel met gedetacheerde collega’s gewerkt en artsen nemen, waar nodig, hun PA-er (physician assistant) mee van de afdeling, sommigen van hen hebben als operatieassistent gewerkt en anders worden ze ingewerkt, maar ze hebben geen diploma als operatieassistent. Tel hier nog een noodzakelijk hoog aantal leerlingen (operatieassistent in opleiding) bij op en je ziet dat er een minder-wenselijk-maar-wel-noodzakelijk-allegaartje van mensen rondloopt. Het is letterlijk roeien met de riemen die we hebben. In sommige ziekenhuizen komen er zelfs buitenlandse collega’s bijspringen.

Bevoegd en bekwaamheid

Ik heb persoonlijk wel een mening over het ‘bevoegd en bekwaam’ zijn van sommige van de genoemde hulptroepen en de verantwoordelijkheden die bij hen worden neergelegd. Het gaat te ver om daar op in te gaan. In elk geval staat de kwaliteit van zorg - in mijn ogen - onder spanning op dit moment. Er wordt met veel zorg gekeken naar wat er kán en ik denk dat iedereen de beste bedoelingen heeft. Maar we werken wel in de marge op deze manier.

Leerlingen begeleiden

Wat ik er als praktijkopleider van merk is dat de werkbegeleiding lastig rond te krijgen is. Dat betekent dat het door tijdgebrek en (mentale of fysieke) overbelasting moeilijk is om nieuwe collega’s op te leiden. Terwijl we hen bijzonder hard nodig hebben om uit deze situatie te komen. Er is in het onderwijs al gezocht naar andere manieren en er wordt gekeken naar simulatie onderwijs (buiten de OK dus), maar vooralsnog werken we nieuwe mensen voornamelijk op de werkvloer in.

Grens is bijna bereikt

De LVO (landelijke vereniging voor operatieassistenten) vecht al jaren – tevergeefs - voor meer erkenning, net als de NVAM (Nederlandse vereniging van anesthesie medewerkers), maar er wordt binnen de regering en ondersteunende adviesorganen dusdanig slecht geluisterd dat het zorgpersoneel de grens heeft bereikt. Als jij allerlei extra diensten op je neemt, je binnen je vak het schompes loopt en van de minister hoort dat het ‘nog prima te doen is’, vraag ik me af of de politiek enig idee heeft hoe hard er al jarenlang gelopen wordt in de zorg. We moeten gewoon even ‘een tandje bij zetten in de zorg’… ? Welk tandje dan? Vraag ik me af.