Viroloog Hanneke Schuitemaker geeft antwoord: alle ins en outs over het coronavaccin - deel 1

Hoe heb je de afgelopen periode beleefd, waarin vaccineren ongeveer het belangrijkste onderwerp van Nederland is geworden?

‘Het is een hele intensieve periode. Al sinds januari, toen de genetische code van het SARS coronavirus-2 bekend werd, werken we met man en macht aan een vaccin tegen COVID-19, oftewel de ziekte die dit virus veroorzaakt. Zelfs nog voordat duidelijk werd dat COVID-19 een pandemie zou worden, was er al de toezegging van Janssen om een vaccin te ontwikkelen. Het is bijzonder om zoveel aandacht te ervaren voor vaccins en het werk dat wij daaraan doen. Inmiddels zijn er de eerste positieve resultaten met de COVID-19 vaccins van andere bedrijven. Laten we hopen dat er meerdere vaccins effectief en veilig blijken te zijn in de onderzoeken die nu lopen, zodat we de pandemie op termijn kunnen beëindigen.’

Waar begin je bij het ontwikkelen van een vaccin?

‘Janssen gebruikt vaak een adenovirus (een verkoudheidsvirus) als basis voor de vaccins die we ontwikkelen. Dit adenovirus kan zich niet meer vermenigvuldigen doordat we een stukje genetisch materiaal hebben verwijderd, en is daardoor volkomen onschuldig. Door die verwijdering is er ruimte om een stukje genetisch materiaal van het coronavirus in te bouwen, wat na vaccinatie in het lichaam omgezet wordt in een eiwit van het coronavirus waartegen dan antistoffen gemaakt gaan worden. Het hebben van de genetische code van SARS-CoV-2 was dus voor iedereen essentieel om te beginnen met het ontwikkelen van vaccins.’

Hoe weten we dat Covid-19 niet muteert zoals Influenza?

‘Ook het SARS-CoV-2 virus, dat COVID-19 veroorzaakt, muteert. We weten nog niet genoeg van het virus om te voorzien of de vaccins tegen het virus regelmatig aangepast moeten worden. Tot nu toe lijken mutaties van het SARS-CoV-2 virus geen negatief effect te hebben op de gevoeligheid om geneutraliseerd te worden door de antistoffen die, door de vaccins in ontwikkeling, worden opgewekt. Deze ontwikkelingen volgen we nauwlettend en we zullen nieuwe varianten testen op neutralisatie gevoeligheid.’

Weten we zeker dat Covid-19 niet vanzelf verdwijnt of afzwakt?

‘We weten nog heel veel niet over COVID-19. Tot nu toe ziet het er niet naar uit dat COVID-19 vanzelf verdwijnt of afzwakt. Zelfs als er straks werkzame vaccins zijn, is het belangrijk om een goede monitoring in stand te houden. Mogelijk dat er een aangepast virus ontstaat, wat zich toch weer kan verspreiden in een geïmmuniseerde populatie. Of misschien werkt de immuniteit na vaccinatie maar voor een beperkte periode optimaal. Ik verwacht niet dat afnemende immuniteit of een aangepast SARS-CoV-2 aanleiding zal kunnen zijn voor een nieuwe pandemie, maar mogelijk moeten we wel bij herhaling vaccineren. Misschien zelfs met een aangepast vaccin, om het virus onder de duim te houden.’

Is de drijfveer om zo snel mogelijk een vaccin te ontwikkelen geen geldkwestie?

‘De drijfveer voor de ontwikkeling van een vaccin tegen COVID-19 is om de wereld zo snel mogelijk te bevrijden van deze pandemie, door gebruik te maken van de kennis en expertise van ons bedrijf. Johnson & Johnson, het moederbedrijf van Janssen Vaccines, heeft ook aangekondigd dat zij haar vaccin tijdens de pandemie tegen kostprijs beschikbaar zal stellen voor de wereld.’

Wat is de verwachte effectiviteit van het vaccin en hoe staat dit in verhouding tot de griepprik?

‘De eerste resultaten met de vaccins van Pfizer en Moderna laten zeer hoge bescherming zien, zelfs boven de 90%. Wij moeten nog afwachten of ons vaccin werkt en hoeveel bescherming het biedt na een of twee doses. Bij de griepprik varieert de effectiviteit sterk per jaar. Dat komt doordat het griepvirus heel veranderlijk is en het vaccin om die reden moeilijk te matchen is met het virus wat rondgaat. Gelukkig is SARS-CoV-2 een veel minder variabel virus.'

Hoeveel proefpersonen zijn er gebruikt en hoe lang zijn ze gevolgd?

‘De fase 1/2a klinische studie in België en de VS heeft 1045 deelnemers, de fase 1 studie in Japan heeft 250 deelnemers, de fase 2 studie heeft 550 deelnemers in Nederland, Duitsland en Spanje en in de fase 3 studie die momenteel loopt in de VS, Argentinië, Brazilië, Chili, Colombia, Mexico, Peru en Zuid-Afrika, worden tot 60.000 deelnemers geïncludeerd. In de tweede fase 3 studie die nu gestart is in de UK en die zal worden uitgebreid naar VS, een aantal Europese landen, Zuid-Afrika en de Filipijnen, testen we de mogelijke bescherming na 2 vaccin doses. Er wordt hiernaast nog gewerkt aan de planning van meer studies, onder andere in kinderen en zwangere vrouwen. De duur van de studies is minstens een jaar.’

Vanaf welke leeftijd worden mensen gevaccineerd?

‘Het vaccinatiebeleid, waarin bepaald wordt wie er al dan niet gevaccineerd worden en in welke volgorde, wordt bepaald door de overheden. In Nederland zijn dit het ministerie van VWS, het RIVM en de Gezondheidsraad die hierover beslissen. De meeste overheden overwegen om het vaccin eerst aan te bieden aan medewerkers in de gezondheidszorg en aan mensen met een kwetsbare gezondheid, zoals ouderen.’

Soms lijkt het of een vaccin alles oplost. Is dat zo?

‘De beschikbaarheid van een vaccin zal niet zomaar alles kunnen oplossen. Er wordt altijd gezegd dat niet vaccins, maar vaccinatie werkt. Dus beschikbaarheid van voldoende doses, de werkzaamheid van het vaccin, de vaccinatiebereidheid van mensen: al die factoren spelen een belangrijke rol.’

Vond je dit interessant? Lees dan maandag meer antwoorden op vragen rondom het coronavirus in deel 2!